Abstract: مسالۀ مقاله حاضر بررسی واژگانی است که میتوانند در کتیبههای هخامنشی بر مفهوم «مردم» اطلاق شوند و با توجه به شواهد، معادل کل این مفهوم و یا بخشی از آن در نظر گرفته شوند. بنابراین پژوهش پیش رو با رویکرد تاریخ مفهوم و تحلیل واژگان مندرج در کتیبههای هخامنشی کوشیده است این واژگان و نسبت آنها با مفهوم «مردم» را از منظر کارکردها و معناهای اجتماعی و سیاسی بررسی کند. ازاینرو، این پرسش مطرح میشود که مفاهیم معادل یا جانشین یا منتقلکنندۀ مفهوم مردم در کتیبههای هخامنشی کدامند و چگونه میتوان کارکرد و معنای اجتماعی آنها را در بافت سیاسی تبیین کرد؟ در پاسخ این فرض مطرح میشود که واژگان مَرتیَه (martiya-)، زَنَه (zana-)، بَندَکَ (bandaka-) و کاراَ (kāra-) بازتابدهندة بخشی از مفهوم «مردم» در کتیبههای فارسی باستان هستند. یافتههای پژوهش کارکرد و معنای اجتماعی– سیاسی هر یک از چهار واژة ذکرشده را به عنوان «مرد»، «سرباز»، «اتباع و پیروان حکومت»، «باشندگان سرزمین»، و «مردم/ سپاه» در متن فارسی باستان کتیبههای هخامنشی بازشناسی و تبیین کرده است.
Abstract: یورش تیمور، تخریب اراضی، ویرانی شبکه های آبیاری، افزایش اراضی بایر و رکود نسبی در وضعیت کشاورزی را درپی داشت. اما پس از تثبیت حکومت، تیموریان با انجام اصلاحاتی بر آن بودند تا ویرانی ها را جبران کرده و در زمینه رفاه حال کشاورزان اقداماتی انجام دهند. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر دادههای موجود در منابع، این مسئله را مورد توجه قرار دهد که وضعیت کشاوران تا چه اندازه از تحولات سیاسی عصر حاکمان تیموری تأثیر پذیرفته است؟ دستاوردهای پژوهش نشان میدهد که سلاطین تیموری برای رفاه حال کشاورزان، که همواره مهمترین تأمین کننده مواد غذایی و درآمد حکومت بودند، اقداماتی در حمایت از آنها انجام میدادند، اما این اقدامات یا کافی نبود و یا شرایط برای حاکمان به گونهای پیش میرفت که سبب میشد تا همه قوانین و دستورات صادره را نادیده بگیرند تا چند صباحی بیشتر بر اریکه قدرت بمانند. درواقع اجرای عدالت در حق کشاورزان تنها مربوط به زمانی بود که اوضاع آرام بود و حاکمان مقتدرانه در رأس امور قرار داشتند، اما به محض اینکه اوضاع کشور بحرانی میشد، حاکمان تیموری همه قوانین و دستورات صادره را فراموش کرده ...
Abstract: فرهنگ شستوشو نزد نگاه معاصر، یکی از مولفههای ارزیابی فرهنگهای کهن برشمرده میشود و از اینرو، تحقیق درباره آن، یک ضرورت است. اینکه ریشه مساله، یعنی درک نیاز به پاک ساختن تن بر چه مبنایی بوده، نخستین گام وارسی موضوع مورد بحث است. در ادامه، پرداختن به این که سازههای مشخص و مرتبط با استحمام از چه زمانی و در کجا پیدایی یافت و چگونه این مساله در جاهای دیگر ظهور کرد، مسیر پژوهشی را بنیاد مینهد. سپس چگونگی رو آوردن به گرمابه و فرهنگ شستوشو با آب گرم، بررسی و نمونههای تاریخی و باستانشناختی آنها ارزیابی میشود. در این پژوهش دیده شد گرچه طبق اصلی مهم در آیین زرتشتی و در دوران چیرگی این دین، امکان برپایی و نشر فرهنگ استحمام در گرمابههایی به سبک یونانی-رومی ممکن نبوده است، اما این مساله به مفهوم دور بودن ایرانیان از فرهنگ پاکیزگی نبوده و در اینباره، شاهدهای جالب توجهی در اختیار است. این مساله حتی درباره وجود مکانهای اختصاصی برای شنا نیز قابل اثبات است. در حقیقت، تنوع فرهنگهای ایرانی و انیرانی رایج در فلات ایران، دروازه هرگونه نتیجهگیری یکسویه در این زمینه را مسدود میکند. مقاله پیش رو نشان میدهد که در فرهن...
Abstract: اقتصاد ایران در عصر رضاشاه اولین مرحله گذار از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و سرمایه داری را تجربه کرد. تاسیس و گسترش مراکز صنعتی و کارخانه ها به ویژه در بخش ریسندگی و بافندگی مشاغل سنتی زنان خاصه کار زنان قالیباف را نیز تحت شعاع قرار داد. نوشتار حاضر بی آنکه بررسی روند صنعتی شدن در دوره رضاشاه را هدف خود بداند، به بررسی وضعیت کار زنان قالیباف در کارخانهها و کارگاههای دولتی و خصوصی میپردازد و ضمن آن، به این سوال که ارتباط با سازمانهای جهانی حقوق بشری چه تاثیری بر تدوین نظامنامههای بین المللی و داخلی کار داشته پاسخ میدهد. نتایج نوشتار حاضر با انجام روش توصیفی- تفسیری و بر پایه بررسی اسناد موجود نشان میدهد که کارگران زن و کودکان کارگر در کارخانهها و کارگاههای قالیبافی در بدترین شرایط کار کرده و مورد استثمار کارفرمایان قرار میگرفتند؛ دولت ایران نیز در اتحاد با کارفرمایان، به رغم پذیرفتن قراردادها و نظامنامههای بینالمللی کار در عمل کوچکترین توجهی به ضرورت اجرای مفاد این قراردادها به ویژه در خصوص زنان و کودکان نداشت.
Abstract: با سقوط رضاشاه در شهریور 1320، طبقۀ کارگر صنعتی که پیشازاین در ایران شکل گرفته بود، مجالی برای ابراز مطالبات صنفی خود یافت. دراینبین احزاب سیاسی بهخصوص حزب توده سعی کرد از این فضا استفاده کرده و به تبلیغ در میان طبقۀ کارگر پرداخت. آنها در مدت کوتاهی توانستند امتیازات فراوانی از صاحبان صنایع و دولت بگیرند. در ابتدا تقی فداکار، سعی کرد اتحادیۀ کارگری را نهادی صنفی و بهدوراز درگیری‏های سیاسی نگه دارد، اما با خروج وی از اصفهان، حزب توده از فعالیت‏های کارگری بهعنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاسی و حذف رقبای خود استفاده کرد و مسیر مبارزات صنفی را به انحراف کشاند. این مقاله با روش تبیین عقلانی به بررسی مواجهۀ کارگران و اتحادیه‏ها خواهد پرداخت. یافته‏های مقاله نشان می‏دهد کنش سیاسی و صنفی این طبقه مبتنی بر نوعی آگاهی و درک طبقاتی بوده است و صرفاً بهعنوان عامل اتحادیهها و احزاب نبودند. از سوی دیگر تأکید حزب توده بر مسائل روز سیاسی باعث شد که طرفهای مخالف با ایجاد تشکیلات موازی از قدرت اتحادیه‏های کارگری بکاهند و آن را از انسجام خارج سازند. نتیجۀ این روند فراموششدن مطالبات صنفی در سایۀ فعالیتهای سیاسی بود...
Abstract: جماعت تهیدستان بخشی انکارناپذیر از حیات سیاسی و اجتماعی در دورههای مختلف تاریخی را شامل میشوند هر چند در تاریخ جایی برای آنان در نظر گرفته نشده باشد. سیاست و رویکرد دولتها درباره این جماعت و یا اگر بتوان گفت طبقه اجتماعی موضوع بسیار مهمی است که کمتر یه آن پرداخته شده است. در همین جهت این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی میکوشد تا سیاست و رویکرد دولت صفوی نسبت به تهیدستان و انگیزههای این مناسبات را از خلال متون و منابع تاریخی بررسی و تحلیل کند. بر این اساس، نتایج پژوهش حاکی از آن است دولت صفوی در ابعاد مختلف اجتماعی و اقتصادی از جمله با تأمین نیازهای تهیدستان جامعه، کمک به بهداشت آنان، تهیه و تأمین بسترهای رشد علمی و فرهنگی تهیدستان با تأسیس مدارس و غیره، تأثیر مهمی در بهبود وضعیت زندگی تهیدستان داشت. علاوه بر این، دولت صفوی در این دوره، در جهت اهدافی چون، زدودن فقر و تهیدستی، کسب مشروعیت سیاسی در میان تودهها و نشان دادن چهرهای خیرخواه و مذهبی از خود در کنار سایر اهداف سیاسی و اجتماعی، سیاست توجه و دستگیری از تهیدستان را دنبال میکرد.
Abstract: سوء مدیریت تشکیلات حکومتی و تبعات آن در عصر قاجاریه موضوعی نا گفته نیست. کارنامه دولت مرکزی برای رفع این نقص بر عدم موفقیت آن دلالت دارد. از سوی دیگر، این ناکارآمدی برای ملت هزینه سنگینی داشت. بدین ترتیب رهایی از این تبعات مشکلی بود که مردم خود می بایست بر آن فائق آیند. واکنش اجتماعی نسبت به سوء مدیریت در دوره قاجاریه مسئله ای است که پژوهش حاضر آن را در قضیه مخالفت عمومی مردم استرآباد، در جنوب شرق دریای خزر، با خواست دولت مرکزی (۱۳۱۰ ق) مورد مطالعه قرار می دهد که تا کنون مغفول مانده است. مقاله حاضر بر اساس مواد آرشیوی و به شیوه تاریخی- تحلیلی به نقش سوء مدیریت (متغیر مستقل) در بروز واکنش مردمی در استرآباد (متغیر وابسته) می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که مخالفت عمومی در استرآباد از فرط نا امیدی و حرمان آغاز گردید و سپس برای بهبود اوضاع ولایت جنبه عقلانی یافت و به سوی ضدیت با حاکم منصوب دولت سوق پیدا کرد. اگرچه شورش مورد بحث با مشارکت طبقات فرودست شروع شد، در مرحله ثانوی با استقبال سایر گروه های شهری و سران نظامی محلی قرار گرفت. با وجود انگیزه دینی، مشارکت طبقات و گروه های مختلف، مخالفت عمومی اهالی استرآباد همه ویژگیهای یک '&...
Abstract: زاغه نشینی و اسکان غیر رسمی با گسترش مهاجرت های داخلی طی دهۀ چهل شمسی، به یکی از مشکلات اجتماعی اصلی شهرهای بزرگ و به ویژه تهران بدل شد. تخریب زاغه ها در ابتدا تنها سیاست دولت برای مواجهه با این مسئله اجتماعی بود. اما به دنبال عدم موفقیت این اقدامات، سعی شد تا با ساخت مسکن برای زاغه نشینان بر این مشکل غلبه شود. ساخت کوی مسکونی نهم آبان در سال 1344 در تهران مهم ترین اقدام دولت در این زمینه بود. با این حال، در فاصلۀ کوتاهی پس از ساخت کوی، تقریباً هفتاد درصد از زاغه نشینان در اوایل دهۀ پنجاه شمسی اقدام به ترک این خانه ها کرده بودند. بنابراین، پرسش نوشتۀ حاضر این است که چرا ساکنان کوی نهم آبان، با وجود نیاز شدید به داشتن مسکنی مناسب، اقدام به ترک خانه های خود در این کوی مسکونی کردند؟ مدعای نوشتۀ حاضر این است که عدم تناسب این خانه ها با شیوه های کسب معاش زاغه نشینان اصلی ترین دلیل آن ها برای ترک کوی نهم آبان بود. بر این اساس، نخست نحوۀ ساخت و اسکان زاغه نشینان در کوی نهم آبان شرح داده می شود. سپس مشخصات اجتماعی و اقتصادی ساکنان کوی بررسی خواهد شد و در آخر تلاش می شود نشان داده شود که چرا زاغه نشینان اقدام به ترک خانه های کوی نهم آبان کردند.
Abstract: آرمانشهرگرایی مفهومی دیرینه و همزاد اندیشه بشری است؛ چرا که انسان اغلب به دنبال زیستی به غایت سامانمند و نیکو بوده است. بنابراین برخورداری از جامعهای بسامان، در ضمیر خودآگاه و ناخودآگاه اکثر انسانها تلالو داشته است، به تبع این آرمانها و ایدههای اندیشگانی در برساخت مفاهیم نظیر مفهوم شهر نقش موثری داشته است. به همین منظور هدف این پژوهش، بررسی رابطه دیالکتیکی بین «مفهوم آرمانشهر» و «مفهوم شهر ساسانی» است. بنابراین این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که مفهوم آرمانشهر و نمودهای کالبدی آن چه تاثیری بر شکلگیری مفهوم شهر در دوره ساسانی داشته است؟ برای پاسخگویی به این پرسش، از الگوی جامعهشناسی معرفت و از روش توصیفی-تحلیلی و برای گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانهای استفاده شده است . یافتههای بدست آمده نشان داد که شهر ساسانی از مفاهیم «ساختار کالبدی شهر»، «نظم حاکم در جامعه»، «نظم در سلسله مراتب اجتماعی» و «حفاظت شهر در برابر دشمنان» که تداعیگر اندیشه آرمانشهری میباشد، تاثیر پذیرفته است.
Abstract: تحقیقات زیادی دربارهی مادرسالاری، پدرسالاری، زنسالاری و فرزندسالاری انجام شده است، اما تاکنون پژوهشی عمیق و جدی درباره جایگاه برادر در ایران کهن و بازماندههای آن در فرهنگ مردم کرد و لر انجام نشده است. هدف از این تحقیق، آوردن نمونههایی از جایگاه برادر، در ایران باستان و ارجیّت داشتن او نسبت به فرزند و شوهر (نمونه حکایت زنِ اینتافرن و هنبوی)، بازتاب این داستان در فرهنگ و ادبیاتِ عامه مردم کرد و لر؛ همچنین بررسی بازماندههای برادرسالاری دوران کهن در فرهنگ مردم کرد و لر است. ضربالمثلها، اشعار، ترانهها و باورهای زیادی دربارهی جایگاه برادر در فرهنگ مردم کرد و لر وجود دارد که همگی بیانگر بازماندههای برادرسالاریِ دنیای کهن در فرهنگ این مردمان هستند. این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی برای سؤالات ذیل است: چرا هنوز در فرهنگ و ادبیات عامه برادر ارجحتر از پسر و شوهر است؟ چرا خواهر زاده را از تبار دایی میدانند؟ و چرا در ادبیات حماسی مردم لُر خونستانِ خواهرزادهها، داییها هستند؟ در این تحقیق تلاش شده با استناد به منابع کتابخانهای و مصاحبه شفاهی و به روشِ توصیفی -تحلیلی به این موضوع پرداخته شود.
Abstract: در پی حاکمیت عربهای مسلمان بر ایران و برخی تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ناشی از این حادثه تاریخی، شورشهای بسیاری با ماهیتهای گوناگون در این سرزمین رخ داد که در قرن دوم ه‍.ق به اوج خود رسید. این قیامها که تقریباً با خلافت عباسیان آغاز شد به مدت تقریبی یک سده، پایههای قدرت عباسیان را به لرزه انداخت. لذا، این پژوهش به دنبال پاسخ برای این پرسش است که رهبران این شورشها از چه پایگاه اجتماعی در جامعه ایران سدههای نخست برخوردار بودند که توفیق گسترده در جذب پیروان و همراهی آحاد گوناگون جامعه را با خود یافتند؟ هر چند که تاکنون بسیاری از این شورشها از منظر و زوایای مختلف سیاسی، دینی، نظامی و اقتصادی توسط تاریخپژوهان بررسی شده است؛ اما پایگاه اجتماعی این رهبران که نقش محوری در شورشها داشتند کمتر مورد توجه آنان بوده است و یا بعضی بدون رویکرد انتقادی نسبت به مطالبی که مورخان اسلامی در باب نسب و خانوادهی این رهبران نوشتهاند، آنان را برخاسته از میان تودههای مردم معرفی کردهاند. در حالی که در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از منابع کهن تاریخی و رویکردی انتقادی به منابع به شیوه توصیفی و تحلیلی به پیشینه رهبران ای&#...
Abstract: یکی از پیامدهای جنگ اول جهانی در ایران آسیبهای اجتماعی اقشاری از شهروندان به ویژه در شهر تهران بود. بنابراین بلدیه تهران برای کاستن از بحرانها، اطفال بی سرپرست را مدیریت کرد، تعداد زیادی از زنان آواره تحت پوشش قرار گرفتند، برای تحکیم پایه های خانواده و نظارت دقیق تر بر امور چهارگانه نکاح، طلاق، ارث و مالکیت مقررات قانون سجل احوال جدی تر گرفته شد و برای کسانی که از ثبت احوال خویش خودداری میکردند، مجازاتهائی در نظر گرفته شد. تا سالهای بعدی که به مرور اداره سجل احوال، بهداریها و مدارس شبانه روزی از بلدیه منتزع شدند، وظایف مزبور برعهده این بود. بنابراین پرسش اصلی مقاله حاضر این است که نقش بلدیه در مهار آسیبهای اجتماعی در مقطع زمانی سالهای 1300 تا 1320 چه بود و این نهاد با چه ابزارهائی میخواست تقویت نهاد خانواده و فرایند کاستن از آسیبهای اجتماعی را بین اقشار فرودست اجتماعی تحقق بخشد؟ این مقاله بر اساس روش توصیفی-تحلیلی نشان میدهد که بلدیه تهران در این دوره بر اساس سیاست تمرکزگرائی و با اختیارات وسیعی که داشت، توانست تا حد زیادی برخی آسیبهای اجتماعی را مهار نماید. اما با محدود شدن اختیارات این نهاد، بحرانهای سابق کمابیش ادام...
Abstract: از دورۀ ناصری تا اواسط حکومت پهلوی دوم خیابان لالهزار یکی از کانونهای اصلی تجددگرایی در شهر تهران بود. تعداد قابل توجهی از سالنهای تئاتر و سینما و کافهها در این خیابان قرار داشتند. نکتۀ مهم این است که اطلاعات ما دربارۀ بسیاری از این موارد محدود و غیردقیق است. بهعنوان نمونه میتوانیم به ضعف جدی پیشینۀ پژوهش در مورد تئاترهای لالهزار اشاره کنیم. در این پژوهش ما به دنبال توضیح وضعیت تئاترهای لالهزار در فاصلۀ سالهای 1320 تا سال 1357 شمسی هستیم. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چه عواملی در فراز و فرود تئاترهای لالهزار در فاصلۀ زمانی میان سالهای 1320 تا 1357 شمسی مؤثر بودهاند؟ برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانهای بهره بردهایم. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که در پی گسترش آزادیهای سیاسی و اجتماعی پس از شهریور 1320 تمایل به اجرای تئاتر فزونی گرفت و گروههای گوناگون تئاتر شروع به کار کردند. پس از کودتای 28 مرداد و در جریان بازداشت افراد وابسته به جبهۀ ملی و حزب توده، تعدادی از هنرمندان تئاتر نیز بازداشت شدند. با این حال تئاترهای لالهزار به کار خود ادامه دادند. البته استقبال مردم از سینما در دهۀ 1330 سبب شد که تئاترهای لالهزار دچار...
Abstract: مجلس تحقیق مظالم نهادی است که در عصر ناصری برای رسیدگی شخص شاه به عرایض و تظلمات عامۀ مردم تأسیس شد.عموما انگیزۀ دولت قاجاریهاز راهاندازی چنین نهادی را به تلاشی جهت برساختن تصویر شاهنشاه دادگستر از ناصرالدین شاه تقلیل دادهاند؛ درحالی که جدیت شاه در مطالعۀ عرایض در طول چند دهه و حتی تداوم فعالیت این نهاد در عصر مظفری، احتمال وجود کارکردهای متنوع آن را برای دولت قاجاریه بیشتر میکند. پرسش ما این است که نهاد مجلس تحقیق مظالم چه کارکردی در روابط شاه با حکام و سایر گروههای مسلط در ولایات و همچنین دیوان سالاران حکومت مرکزی داشت؟ و در ارتباط شاه با مردم به واسطۀ این نهاد، افزون بر نمایش عدالت گستری شاه، چه منافعی برای دربار نهفته بود؟ فرض ما این است که دربار قاجاریهاز این عرایض برای دست یابی به تصویری دقیق تر از شیوۀ حکمرانی در ولایات بهره میبرد و از آزادی عمل حکام و سایر گروههای مسلط در آن مناطق می کاست.همچنین با اخباری کهاز این عرایض به دست میآورد تلاش میکرد از تبانی دیوان سالاران حکومت مرکزی با حکومت ولایات که میتوانست برای شاهاز هر دو منظر سیاسی و اقتصادی بسیار مخرب باشد جلوگیری کند. از سویی عریضه نگاری...
Abstract: در جامعه های گذشته بخصوص آنجا که مرکب از غالبان و مغلوبان بوده است همواره اشیایی به صورت نمادین بیانگر مناسبات طبقاتی بوده اند. چنانکه تاج کلاه، دستار، ... چنین کارگردهایی نیز داشته اند. چنانکه به نظر میرسد در جامعه ایرانی عصر مغول تازیانه چنین نقش و کارکردی را برعهده داشته است. زیرا از جمله اقدامات چنگیزخان براى شکل دهى دولت و جامعه مغول، تخصیص اندازهای معین از تازیانه براى هر طبقهای بوده است؛ او تازیانه کوچک را براى چوپانان به عنوان طبقه فرودست مقرر کرده بود. از آنجا که در نگاهى کلى، جامعه مغول شامل دوطبقه ممتازه و بندگان بوده است و چوپانان را میتوان تقریباً برابر با اکثریت بندگان دانست، تازیانه بلند خاص ممتازان آن جامعه یعنى جنگجویان مغول بایست بوده باشد. اگرچه براى جامعه سوارکار و دامدار مغول استفاده دائمى از تازیانه امرى عادى به شمار میآمده و هر دوطبقه همواره تازیانهای به همراه داشتهاند، این اقدام چنگیزخان که در اصل احیای یک قانون قدیمی (یاسا) بوده است، موجب شد تازیانه براى تعیین موقعیت و منزلت اجتماعى کاربرد پیدا کند. این علاوه بر همه کاربردهاى دیگرى بوده که تازیانه در هر جامعه قدیمى داشته است. به همی...
Abstract: آخرین شاهنشاهی ایران باستان را شاید بتوان آغاز دوره شکل گیری کلنی های مسیحی در ایران دانست چرا که بر جمعیت این اقلیت دینی در دوره ساسانیان با اعمال برخی از سیاست های دربار ساسانی روز به روز افزوده تر شد و آنها در نقاط مختلف ایران ساکن شدند. تلاش مسیحیان برای اتحاد و تثبیت موقعیت شان در جامعه ایران نه تنها باعث مشارکت و نقش پذیری آنها در حوزه های مختلف مانند حوزه اقتصادی و اجتماعی شد بلکه مسیحیان در سایه تسامح و مدارای مذهبی برخی پادشاهان ساسانی موفق شدند کلیساهایی مستقل از کلیسای بیزانس در قلمرو ساسانیان برپا کنند. با مطالعه و بررسی " منابع مکتوب" و "یافته های باستانشناسی" با برخی از کلنی های مسیحی در این دوره روبرو هستیم که از جمله آنها میتوان به مراکز اسقف نشین نسطوری در صفحات شمالی و جنوبی خلیج فارس همچون ریواردشیر، میشان، جزیره خارک، سیربنی یاس و بیت مزون، بیت قطرای، مشماهیگ، دارین و هگر اشاره کرد. در این مقاله بر آن شدیم تا زمینه های شکل گیری اسقف نشین های نسطوری را در دو سوی خلیج فارس با مطالعه کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار دهیم. معرفی اسقف نشین های نسطوری در دو سوی خلیج فارس و واکاوی علل و زمینه های ش...
Abstract: در روایتی از تروگ پمپهای، به فرمانی از داریوش اول خطاب به مردم کارتاژ اشاره شده است. فرمانی که داریوش در آن، کارتاژیها را از قربانی کردن انسان و خوردن گوشت سگ منع کرده و از آنها خواسته تا مردگانشان را بجای دفن کردن در زمین، بسوزانند. شواهد باستانشناختی نشان میدهد، در میان جامعۀ کارتاژ، قربانی انسانی و خوردن گوشت سگ، از سنتهای کهن محسوب میشد. اما چرا داریوش، کارتاژیها را از اجرای آنها منع کرده بود و فرمان او در کدام بستر تاریخی صادر شده بود؟ برای پاسخگویی به این پرسش، مقایسۀ روایتهای تاریخی با شواهد باستانشناختی، امری ضروری است. بر اساس شواهدی همچون پاپیروسهای الفانتین، هخامنشیان تنها در صورتی در امور مذهبی سرزمینهای تحت سلطه دخالت میکردند که در یک سرزمین، اجرای یک سنت مذهبی از سوی یک قوم، با باورهای مذهبی قوم دیگر در تناقض بود و این تناقض به منازعات مذهبی میانجامید. فرمان داریوش، در آستانۀ وقوع نبرد ماراتن صادر شده بود. همزمان، کارتاژیها نیز درگیر یک نبرد سرنوشتساز با یونانیها برای تسلط بر جزیرۀ سیسیل بودند. داریوش میتوانست با ارسال کمک و نیروهای نظامی به کارتاژ، همزمان با مغلوب ساختن یو ...
Abstract: انقلاب مشروطه، سنت متفاوت حضور عامه مردم در مناسبات قدرت و پیکارهای سیاسی به جای گذاشت. بنابراین بررسی میزان فهم و درک آنان از مفهوم مشروطه در شناخت بیشتر زوایای فکری انقلاب مشروطه شایان توجه است. این مقاله با استفاده از منابع اصیل و با اتکا به روش تحلیلمحتوا درصدد برآمده است سیر تحول معنایی مشروطه در میان عامه مردم و فرودستان در آذربایجان عصر مشروطه را مورد بررسی قراردهد. سوال اصلی این است چه دریافتی از مشروطه در منظومه فکری عامه مردم آذربایجان وجودداشت. به دلیل ناآشنایی جامعه ایران با مشروطه این مفهوم در میان تودهها ناشناخته بود و تصویر روشنی از ماهیت و مضمون آن وجود نداشت. بدین لحاظ تودهها، مشروطه را نه در معنای واقعی آن بلکه مطابق با نیازهای خود درککردند و آن را در پیوند با آسایش و رفاه عمومی و عدالت و پایان ظلم و ستم کارگزاران دستگاه دولتی یافتند. عامه مردم در پی بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی خود بودند و تحقق این امر را مرتبط با استقرار حکومت مشروطه میدانستند. نکته قابل تأمل اینکه این واژه در ادامه معادل عدالتخواهی و قانونخواهی قرارگرفت؛ چراکه امید میرفت با تصویب قوانین زندگیشان سامان به&...
Abstract: چکیده:این پژوهش با هدف بنمایش درآوردن تاثیر بیماریها بر سبک زندگی و شکل محل سکونت در طول یک سده پیشین، به مطالعه موردی شکلگیری شهر جدید آبادان میپردازد. آیا همهگیری مکرر بیماری وبا و طاعون در سالهای ۱۲۸۷-۱۳۰۳ش/ ۱۹۰۸ -۱۹۲۴م در مناطق نفتی و بویژه شهر آبادان تاثیری بر تغییر مهندسی شهری و نوسازی شهری در این حوزه جغرافیایی داشته است؟ این پژوهش در پی یافتن پاسخی روشن بر این پرسش است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و تحلیلی ست و از اسناد و مدارک آرشیوملی و آرشیو شرکت نفت انگلیس و ایران و وزارت امور خارجه و منابع کتابخانه ای بعنوان ابزار پژوهش بهره گرفته است.دستاورد و یافته های پژوهش: بر اساس نتایج تحقیق، بیماری های وبا و طاعون بر شکلگیری شهر جدید آبادان تاثیر مستقیم داشته و شکل و کارکرد مسکن شرکتی جدید بر عادات، روابط اجتماعی و معیشت ساکنان تاثیر گذاشته است. ساکنین این خانه ها تفاوتهای کالبدی را در مسکن جدید تجربه کردند و این تفاوتها مولفه های سبک زندگی آنان را تحت تاثیر قرار داد.
Abstract: دوران سلطنت طولانی ناصرالدین شاه قاجار(حک: 1264- 1313ق./ 1848- 1896م.) با شورشهای متعددی همراه بوده است که با ماهیتهای مختلف و در قالب حرکتهای فردی تا کنشهای جمعی و گسترده در کشور رخ داده است. کنشگران اصلی این شورشها، طیف گستردهای را از تودههای اجتماعی تا بزرگان حکومتی و مذهبی تشکیل میدادند. هدف این مقاله، گونهشناسی شورشهای عصر ناصری و بررسی عوامل بسترساز این شورشها بهروش توصیفی- تحلیلی و مبتنیبر اطلاعات کتابخانهای است. یافته پژوهش نشان داده که شورشهای این دوره با ماهیت چندگانه سیاسی(دودمانی)، ایلی، مذهبی(فرقه-ای) و اجتماعی- اقتصادی (حوزه شهری و روستایی) بر بستر نارضایتی از ساختار سیاسی و مناسبات اجتماعی موجود، قدرت-طلبی و اغراض سیاسی برخی کنشگران و دخالت دولتهای مداخلهگر بیگانه در ایران، شکل گرفته است و بهرغم ایجاد برخی ناپایداریها و شکنندگیها در دولت ناصری، غالباً بدون دستیابی به نتیجه خاصی به شکست انجامیدهاند.
Abstract: چکیدههدف از این تحقیق، بررسی-بهداشت زنان- است. برای تمرکز بهتر بر موضوع بحث، اصفهان بهعنوان یکی از شهرهای مهم کشور برای پژوهش انتخاب گردید. خانواده واحدی بنیادی در همه جوامع بوده و همین مسئله اهمیت نقش زنان را در بهداشت خانواده و کل جامعه نشان میدهد. با شکلگیری حکومت پهلوی، فعالیت هایی درزمینه بهداشت زنان مانند ایجاد بیمارستانهای تخصصی و تربیت کادر متخصص انجام شد. با شکلگیری سپاه بهداشت، بهداشت زنان نیز در زیرمجموعه بهداشت همگانی موردتوجه قرار گرفت و بخش های زنان و مراکز بهداشت مادر و کودک در بیمارستانها ایجاد شد. در دانشگاه ها بخش های تخصصی زنان شکل گرفت و نشستهایی برای بررسی فنیتر بهداشت زنان و معرفی پیشرفت های آن انجام شد؛ بنابراین مسئله اصلی این پژوهش تحولاتی است که در زمینه بهداشت زنان رخ داد و سوال اصلی پژوهش چگونگی توسعه بهداشت زنان، عوامل علاقمندی زنان به بهداشت فردی و نقش ارگان های حامی زنان در این توسعه است. در این مقاله، با تکیه بر اسناد آرشیوی،مجلات،روزنامه ها و مصاحبه و با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته شده است. نتایج بهدستآمده در این پژوهش نشان میدهد که برای تأمین بهداشت جامعه...
Abstract: معیشت، تغذیه و شیوۀ گردآوری غذا توسط مردم در گذشته، بخشی از مطالعات حوزۀ تاریخ اجتماعی به شمار میرود. با پژوهش در این موضوعات میتوان با مواد غذایی و چگونگی تهیه، تولید، نگهداری و مصرف آنها در گذشته آشنا شد. در این نوشتار، به نقش خرما در زندگی روزانۀ مردم روستای شَلدان در جنوب استان فارس، طی سالهای 1300 تا 1357ش پرداخته شده است. خرما در این روستا، از راههای مختلفی تهیه میشد و در کنار نان، خوراک اصلی مردم شلدان را تشکیل میداد. افزون بر این، خرما استفادۀ طبی نیز داشت، جایگزین مناسبی برای شکر بود و از آن محصولات و غذاهای مختلفی تهیه میشد که برخی از آنها هنوز هم مورد توجه است. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که خرما به عنوان یکی از مؤلفههای فرهنگ مادی چه نقشی در شکل دادن، هویت بخشیدن و استمرار یافتن زندگی روزانۀ مردمِ روستای شلدان در فاصلۀ سالهای 1300 تا 1357ش داشته است؟ از آنجا که در منابع تاریخی راجع به پیشینۀ این روستا و مکانهای پیرامون آن اطلاعات زیادی وجود ندارد، تکیۀ اصلی این پژوهش بر تاریخ شفاهی از طریق مصاحبه با شماری از معمرین و اسناد محلی حسینیۀ روستا بوده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که خرم...
Abstract: حس لامسه، کلید درک حضور در جهاناست؛ چرا که بدون آن انسان در ارتباط با پیرامون خود بیشتر شبیه بهیک ناظر است. لامسه حسیاست که با تمام جسم قابل دریافتاست و درک آن آمیختهاست با انواع حسهای دیگر انسانی. از همینرو پژوهشگران حوزه-هنرهای بصری از اصلاحی باعنوان لمس دیداری در فهم اثر هنری نام میبرند. روش پژوهش: برهمین اساس، با تکیه بر تاریخ اجتماعی لمس که در آن چگونگی ادراک لمسی مردمان گذشته در برابر جهان درتیررسِ توجه مورخان قراردارد، بهتحلیل جایگاه ادراک لامسهای و لمسِ دیداری در فهم عکسهای اجتماعی بهعنوان اسنادی تاریخی میپردازیم؛ بهاین پرسش اساسی پاسخ میدهیمکه چگونه میتوان بجز قوهی دیداری، کارکرد تمامیت بدنرا در درک ملموس عکسها و روند تأثیرگذاری چنین درکیرا در تفسیر و تأویل آنها مورد مطالعهی تحلیلی قرار داد؟ اینموضوع بهویژه آنجا اهمیت بهسزای خودرا عرضه میدارد که در تحلیل آثار عکاسانهی خصوصیوخانوادگی، کارکرد عاطفی و بازیابی خاطراترا در روند تأویل عکسها مدّنظر قراردهیم؛ دراینجا، انگارههای لمسی به-دوصورت"استعاری"و"جسمانی" ازطریق احساسات، فهم عکسرا میسرمیساž...
Abstract: در فرهنگ هندواروپایی، خویشکاری خدایان آسمانی در پیوند با ارابهرانی بازنمایی شده و در عصر برنز، ارابه در تمدنهای هیتیت و مصر؛ کارکرد رزمی داشتهاست. علاوه بر این، شواهد باستانشناسی فراوانی از ارابه از تمدنهای باستانی میانرودان، یونان و ایران عصر هخامنشی برجای ماندهاست؛ امّا به درستی کارکردهای ارابه و ارابهرانی در این تمدنها شناخته شده نیست. بنابراین سوالات اصلی این پژوهش این است: کارکردهای چندگانه ارابه در تمدنهای میانرودان، یونان و هخامنشیان در عصر باستان چیست؟ و براساس روابط میانفرهنگی این کارکردهای چندگانۀ ارابه چه شباهتها و تفاوتهایی با هم دارند؟ دادههای این پژوهش با روش کیفی به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و تطبیقی مطالعه شدهاند. به طور کل نقش ارابه در اساطیر هندواروپایی و کارکرد رزمی ارابه در تمدنهای هیتی و مصری به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر کارکردهای ارابه در هر سه تمدن تأثیر داشته و این کارکردها با سایر ابعاد فرهنگی این تمدنها برهمکنش داشتهاند. بدینترتیب میتوان تأثیر و تأثر کارکردهای ارابه بر اقتصاد، قشربندی اجتماعی، جنگ، مراسم آیینی و خویشکاری ایزدان سماوی، تفریح، ورزش و س&#...
Abstract: چکیده: اشراف به عنوان مفهومی مهم و پرکاربرد در تحلیلهای اجتماعی، در طول تاریخ یکسان فهمیده نمیشده است و سطوح مختلف مفهومی دارد. مسأله اصلی این نوشتار، فهم تأثیرگذاری جهانبینی دو جامعه ایران باستان متاخر و اسلامی نخستین به عنوان دو خاستگاه اصلی، بر مفهوم اشرافیت در دوره اسلامی تاریخ ایران است. این مسأله در قالب این پرسش که جوامع ایران اواخر دوره باستان و جامعه نخستین اسلامی چه فهمی از اشراف داشتند؟ در پی پاسخ برآمد. نوشتار حاضر با تکیه بر روش تاریخ مفهومی بافت اجتماعی جوامع مذکور را مطالعه نموده تا مؤلفههایی مفهومی بدست دهد و در ادامه با تکیه بر روش تطبیقی، مؤلفههای اشرافیت در این دو جامعه را با هم مقایسه کرده است. در هر دو جامعه، اهمیت تبار اشرافی بسیار مهم بود، اما ساختار پیچیدهتر اجتماعی در ایران باستان و وابستگی آنان به زمین و ایدئولوژی پادشاهی ایرانیان، سبب شده بود تا فهم اشراف در مقایسه با ساخت قبیلهای در میان اعراب تازه مسلمان متفاوت باشد. این تفاوت مفهومی، بر واقعیت اجتماعی اثرگذار بود و در دورهی اسلامی تاریخ ایران، مفهومی چندلایه از اشراف را بوجود آورد.کلماتکلیدی:اشراف، ایران باستان، اسلام، ...
Open Access journal
[1 journal]
