Abstract: انتخابات مجلس شورای ملی ازجمله رویدادها و جریاناتی بود که مردم منطقه کهگیلویه و بهبهان که بر پایه سلسلهمراتبی خاص در ساختار ایلی و نوعی نظام اجتماعی محلی گذران زندگی میکردند با آن مواجه شدند. ساختار ایلی-عشیرهای، نظام اربابرعیتی و توجه مردم عادی به بزرگان باعث میشد تا پیش از اصلاحات ارضی برگزاری انتخابات بر سه محور تأثیرگذار حکومت مرکزی، خوانین و متنفذین محلی صورت پذیرد. بر این اساس پژوهش حاضر درصدد است با رویکرد توصیفی- تحلیلی و بهرهگیری از منابع کتابخانهای و آرشیوی ماهیت مشارکت مردم در انتخابات دورههای سوم تا بیستم مجلس شورای ملی در منطقه بهبهان و کهگیلویه را تبیین کند. پرسش اصلی این است که: ساخت قومی- قبیلهای و نظام اجتماعی و سیاسی حاکم بر منطقه، در سیر تحول انتخابات این حوزه انتخابیه پیش از اصلاحات ارضی چه تأثیری داشته است؟ دستاورد پژوهش حاکی از این است که به سبب آشنا نبودن بسیاری از مردم با ماهیت و کارکرد انتخابات، این مهم توسط خوانین، متنفذین محلی و دخالت دولت مرکزی صورت میگرفت و رفتار انتخاباتی مردم بهواسطه این سبک زندگی و عدم شناخت کافی از کارکرد مجلس شورای ملی، تحت تأثیر وابستگیهای قوم...
Abstract: اشیاء و آثار هنری هر دوره میتوانند راوی تاریخ و سبک زندگی مردمان آن دوره باشند. ازجمله این اشیاء قلمدان است که کارکرد و جایگاه مهمی در متن زندگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان دوران قاجار داشت. ازاینرو مسئله این پژوهش واکاوی نقش قلمدان در متن زندگی اجتماعی و فرهنگی ایرانیان در عصر قاجار است، اینکه چگونه میتوان از طریق بررسی جایگاه و کاربرد قلمدانهای لاکی در میان اقشار مختلف جامعه ایران، بخشی از تاریخ و سبک زندگی مردمان آن دوران را روایت کرد. آنچه با کنکاش در گزارشها و شواهد تاریخی به آن پرداخته میشود. طی دوران قاجار به شکل قابلتوجهی سبک زندگی ایرانیان باسواد و صاحبمنصب با قلمدان پیوند میخورد. از بعد اجتماعی قلمدان بیش از هر چیز نمایانگر طبقه اجتماعی میرزاها بود. از سوی دیگر قلمدان به شکلی نمادین در سپهر سیاسی قاجار نشانی از شأن و اعتبار و مقام بود؛ جز هدایای سلطنتی نفیس و در بالاترین سطح نشانه صدارت بود؛ اما هرچه به پایان دوران قاجار نزدیک میشویم با تغییر الگوهای فرهنگی و اجتماعی بهخصوص تغییرات سبک زندگی، بهتدریج این شیء ارزشها و دلالتهای نمادین خودش را از دست داد و بهمانند بسیاری اشیای فرهنگی به تار&...
Abstract: در ایران دورهی اسلامی و با تاثیر از شریعت اسلام، مردگان با آداب اسلامی به خاک سپرده میشدند. از جمله آداب خاکسپاری اموات، اقامهی نماز میت بود. اقامهی نماز توسط خلیفه، امیران و کارگزاران حکومتی، دانشمندان دینی، قضات و خویشاوندان میّت صورت میگرفت. جامع یا مصلای شهر، مساجد، میادین، گورستانها و مدارس شهر و گاهی نیز اماکن حکومتی، مکانهای برگزاری نماز میّت بودند. نویسندگان مقاله با بررسی تاریخهای محلی و کتابهای تراجم و طبقات، و با روش توصیفی- تحلیلی، در صدد پاسخ به این سوالها هستند که 1- چه عواملی در کیفیت برگزاری آیین دینی– اجتماعی نماز میت و محل برگزاری آن اثرگذار و دخیل بود؟ 2- چه کسانی و با چه نیات و انگیزههایی در نماز میت شرکت میکردند؟بررسی ها نشان می دهد که عواملی مانند پیوندهای خانوادگی، جایگاه اجتماعی و شغلی افراد و میزان و چگونگی ارتباط متوفی با ساختار سیاسی حاکم، در کیفیت برگزاری نماز و انتخاب محل برگزاری نماز میت دخالت داشت. همچنین موقعیت شغلی و اجتماعی متوفی سبب می شد تا بزرگان شهر و مردمان بسیاری با نیت قدردانی از زحمات متوفی و نیز تعظیم شعائر دینی در نماز میت شرکت کنند.
Abstract: در اواسط دورة قاجار،شرکتهای چندملیتی تولیدوتجارت صنعتفرشایران را در دست گرفتند اما جنگجهانیاول فعالیت آنها را متوقف کرد.ازاینرو در اوایل دورة پهلوی،شرایط خلعید شرکتهای چندملیتی فراهم شد.در پی آن،با حمایت دولت،تولیدکنندگان ایرانی در شهرهای گوناگون کارخانههای قالیبافی تأسیس کردند.ازجمله در قزوین چند شرکت قالیبافی آغاز به کار کردند که معروفترین آنها «کارخانة قالیبافی شرکت اعتماد قزوین»و«سلامت» است.هدف این پژوهش شناسایی زمینههای اقتصادی و اجتماعی و سیر شکلگیری شرکتهای قالیبافی در شهر قزوین در مقطع زمانی ذکر شده است.نگارندگان کوشیدهاند به این پرسشها پاسخ دهند که شکلگیری شرکتهای قالیبافی در شهر قزوین برآمده از چه زمینههای اجتماعی و اقتصادی بودهاست؟ فرایند و شیوههای تولید قالی در شرکتهای مذکور چگونه بودهاست؟ پژوهش با رویکرد تاریخ اجتماعی و بهشیوه تحلیل کیفی با اتکا به دادههای شفاهی و اسناد دستاول،با ابزار فیشبرداری و مصاحبه بهانجام رسیده است.نتایج نشان میدهد بافت قالیهای باکیفیت در قزوین در فاصله سالهای 1297تا1330ش،بهسبب نزدیکی به پایتخت و مراکز م...
Abstract: نوشتار حاضر با تکیه بر منطق نظری مطالعات فرودستان به نقد درونی آن پرداختهو پرسش اصلی آن این است که آیا میتوان علیرغم داعیه این مطالعات سویه نخبهگرایانهای در آن ردیابی کرد؟ بدین منظور با استفاده از روش تحلیل ثانویه و با تکیه بر آراء سه چهره شاخص این جریان یعنی راناجیت گوها، دپیش چاکرابارتی و گایاتری چاکراورتی اسپیواک صورتبندی از دعاوی نظری مطالعات فرودستان ارائه شده است. این مطالعات،تاریخنگاری نخبهگرایانه را به دلیل نادیدهانگای نقش فرودستان در ساختن تاریخ نقد میکنند و در برابر هدف خود را جستجوی نقش فرودستان در تحولات تاریخی و اجتماعی تعریف میکنند تا بدین گونه فرودست را به مثابه سوژه مستقل به رسمیت بشناسند. این مطالعات از موضعیهمدلانه به کاوش "نقش مثبت" فرودستان در ساختن سرنوشت خود میپردازند و سعی دارند سیاست فرودستان را که در تاریخنگاری نخبهگرایانه نامرئی است، مرئی کنند. نقد نوشتار حاضر به پروژه مطالعات فرودستان این است که با در نظر گرفتن فرودست به عنوان "ابژه پاکدست" و با غفلت از مسئله سلطه فرودستان و سیالیت موقعیت فرودستی "نقش منفی" آنها در تولید و بازتولید روابط سلطه را نادیده ان...
Abstract: خلقِ آثار ارزشمندِ هنری و معماری را در هر جامعه ای بخش مهمی از کنشهایِ فرهنگی ـاجتماعی محسوب میشود. اقدامات حفاظتی و مرمتیِ احتمالی در این آثار نیز به تبعِ آن، میتواند کنشی فرهنگی و اجتماعی باشد. عموماً امر حفاظتومرمت از آثا وبناهای تاریخی را در ساحتی انسانگرا و مدرن مورد نقدوبررسی قرار میدهند اما نمونه هایی از این دست کنشهای فرهنگی ـ اجتماعی را در بستر تاریخ و دوره پیشامدرن هست که از منظر هدف اگرنه به تمامی، در بخشهای عمده ای با این رویکرد تطابق دارد. بنابراین با جستاری توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تاریخ اجتماعی برخی از نمونه های موجود و کنشهایی مضبوط در منابع تاریخی را مورد واکاوی قرارداده ایم. پرسش اصلی پژوهش آن است که نگهداری و مرمت بناهای تاریخی به عنوان یک کنشِ فرهنگی ـ اجتماعی چگونه در ساحت تاریخ اجتماعی میتواند تحلیل گردد؟ پاسخ به این پرسش، آنجا اهمیت می یابد که اقدامات حفاظتی و مرمتی، نه الزاماً کنشی مدرن بلکه رفتاری فرهنگی، اجتماعی است که در برخی موارد با نیات سیاسی و دینی رخ داده و بخشهایی از زیستِ اجتماعی و فرهنگی مردم در جامعه پیشامدرنِ ایران روشن و قابل تحلیل میشود. ضمن اثبات جاری بودن فرهنگِ توجه به ...
Abstract: به دنبال اشغال ایران توسط متفقین در شهریور ۱۳۲۰ ش/ آگست ۱۹۴۱ م، طبقه زمیندار، ضعف دولت مرکزی در فضای آشفته جنگ جهانی دوم را غیمت شمرد تا به تحکیم موقعیت اجتماعی خود پرداخته و سهم بیشتری در مناسبات قدرت کسب کند. نمود بارز این پدیده در انتخابات مجلس چهاردهم شورای ملی به وقوع پیوست، جایی که با استعفای رضاشاه و تفویض سلطنت به ولیعهد جوان، خلاء استبداد متمرکز پیشین، فضا را برای ظهور مجدد خانسالاریهای پراکنده و نقشآفرینی ملاکان محلی در انتخابات مجلس مهیا کرده بود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و تلفیق دو روش کیفی و کمی، بر پایه اسناد منتشر نشده آرشیو مجلس شورای اسلامی، نشان میدهد که چگونه سرنوشت انتخابات مجلس چهاردهم، در بسیاری از حوزهها به دست ملاکین افتاد و چهرههایی جدید از طبقه زمیندار برای نخستین بار به نمایندگی مجلس رسیدند. این مقاله با مطالعه موردی حوزه انتخابیه شهرضا بر پایه اسناد منتشر نشده آرشیو مجلس شورای اسلامی، به ارائه تحلیل آماری از نحوه توزیع تعرفه و اخذ رای در این حوزه انتخابیه میپردازد. مسئله اصلی این پژوهش آن است که چگونه نامزد شهرضا با داشتن جمعیت رایدهنده کمتر نسبت به نامزد مردم ...
Abstract: چکیده: این پژوهش به بازنمایی نقش زنان در جنبش ملیشدن نفت تا کودتای ۲۸ مرداد در سالهای ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ میپردازد و میکوشد تا مشارکت و چگونگی تلاش زنان به عنوان بخشی از جامعه در جریان نهضت ملیشدن نفت را بررسی کند. دغدغه اصلی پژوهش یافتن پاسخی برای این سوال است که «زنان چه واکنشی به جریان ملیشدن نفت نشان دادند؟»فرضیه نخست این است که همچنان که برخی منابع نوشتهاند، زنان با توجه به پذیرفتن نقش درجه دوم در حقوق شهروندی خانه نشین، منفعل و در پرده بودند و نقشی در جنبش ملیشدن نفت به عهده نگرفتند. اما فرض دوم نقیض فرض نخست است و آن اینکه زنان در این جریان حضور فعال داشته اند؛ اما مورخان و پژوهشگران بنا به دلایل گوناگون آنان را نادیده انگاشته و حاشیه راندهاند. روش بکارگرفتهشده در این تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و پژوهشگر به اثبات نقش زنان در جنبش ملیشدن نفت با اتکا بر اسناد آرشیوی پرداخته است. بر اساس یافتههای این تحقیق زنان با وجود کم مهری دولت مصدق به خواسته آنان مبنی بر برخورداری از حق رای، در کنار دولت و مجلس ماندند و همپای مردان، در مدرسه و دانشگاه، در کارخانهها، در ادارات و خیابان در مسیر ملیسازی نفت تلاش کردند. کلیž...
Abstract: فمینیسم از جمله جنبشهای مهم اجتماعی در دنیا هست که توانست تغییرات گستردهای در وضعیت زنان به وجود بیاورد، اما تلقی تحصیلکردگان مناطق گوناگون جهان از این جنبش یکسان و همانند نبوده است. زنان و مردان تحصیلکردهی ایران هم تحت تأثیر مبانی فکری این جنبش قرار گرفتند. پرسش اصلی این است که روند رشد و گسترش جریان فمینیسم در ایران از جنگ جهانی اول تا پایان پهلوی اول به چه صورت بوده است؟ و زمینههای شکلگیری فمینیسم در ایران چگونه بوده است و روشنفکران چه تأثیراتی از جریان فمینیسم گرفتهاند؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی و با تکیه بر منابع کتابخانهای و جراید و نشریات، در صدد تبیین درخواستهای فمینیستی زنان و موافقان و مخالفان در این زمینه می-باشد. یافتههای پژوهش نشان میدهد زمینههای شکلگیری فمینیسم در ایران با کشورهای غربی متفاوت بود و فعالان حقوق زن در ایران شرایط خاص خود و گاه متفاوت از تجارب غرب داشتند و بنابراین جنبش فمینیستی به آن معنا که در غرب شکل گرفت، در ایران به وجود نیامد. اما با توجه به تغییرات گسترده در وضعیت زنان بعد از مشروطه یک جریان شبهفمینیستی در ایران رخ نمود که بعد از مشروطه و جنگ جهان...
Abstract: شکلگیری نهاد آموزشی مدرن در ایران موجب شد؛ زنان به موضوعی برای سیاستگذاری و برنامهریزی دولت نوگرای پهلوی تبدیل شوند. از آن جا که دولت پهلوی با حمایت نخبگان و روشنفکران با هدف نوسازی ایران تشکیل یافت؛ از همان ابتدای امر زنان را به عنوان یکی از ارکان دستیابی به این هدف، مورد توجه قرار داد. در نتیجه، آموزش زنان در صدر برنامههای نوسازی دولت قرار گرفت. از اینرو، رویکردهای آموزشی برای تربیت دختران، همسو با ایدهها و اهداف حاکمیت، در مدارس طرح شد و الگوی جدیدی از زن مطلوب، ترسیم شد. این ایدهآلهای جدید، مبتنی بر مؤلفهها و شاخصههای گفتمان «ایران نو» استوار گشت. در منظومهی چنین گفتمانی، مفهوم «آزادسازی زنان» به عنوان شالودهی اصلی برنامههای آموزشی زنان شکل گرفت که در پیوست نقشهای سنتی زن و در محدودهی خانه و خانواده قلمداد میگردید. تحقیق حاضر به بررسی رویکردها، طرحها و ماهیت برنامههای آموزشی دختران در کتابهای درسی این دوره، با هدف توضیح چگونگی هویتیابی زن مدرن در جریان مدرنیزاسیون ایران پرداخته و تبیین سیاستها و برنامههای آموزشی زنان و کارکردهای نوین آن در این فرایند با روش تفسیری ـ تحلیلی م...
Abstract: مؤلفههای هویت ایرانی در میان پناهندگان فرقه دمکرات آذربایجاندر جمهوری آذربایجانچکیدهفرقه دمکرات آذربایجان با حمایت شوروی در سال 1324 ش تشکیل شد و پس از یک سال فروپاشید. یکی از پیامدهای برجسته فروپاشی این حکومت، پناهنده شدن تعداد زیادی از اهالی آذربایجان به شوروی بود که هدف اصلی این پژوهش شناخت مؤلفههای هویت ایرانی در میان این پناهندگان است. این پژوهش که با روش تحقیق تاریخی و با بهرهگیری از مشاهدات، تحقیقات میدانی و مصاحبه عمیق از بازماندگان پناهنده فرقه صورت گرفته، درصدد است اقدامات و عملکرد فرقه دمکرات آذربایجان را درباره ضدیت با هویت ایرانی در بین اعضای آن را آشکار سازد. نتیجه مطالعات نشان میدهد که پس از فروپاشی حکومت فرقه، اکثر پناهندگان که به دلیل هواداری از فرقه به شوروی متواری و پناهنده شده بودند، اندکی پسازاین واقعه، به وابستگی رهبران خود پی بردند و بهرغم سیاست بیرحمانه استالینی حزب کمونیست آذربایجان و رهبران فرقه که ﺑﺎ اتهامهای واﻫﯽ و غیرانسانی صدای هر مخالفی را ساکت و راﻫﯽ اردوگاههای ﮐـﺎر اﺟﺒـﺎری در ﺳـﯿﺒﺮی و آسیای میانه میکردند، اما اکثر پناهندگان به خاطر دلبستگی به هویت ایرا...
Abstract: اصطلاح «خوئدوده» یکی از مهمترین مفاهیم فقه زرتشتی است که به ازدواج با خویشان نزدیک تعبیر شدهاست. از جمله شواهد مربوط به وجود این رسم بین برخی از ایرانیان، متون غیر ایرانی به ویژه یونانی و رومی هستند که بارها توسط محققان مورد کنکاش قرار گرفتهاند. اما یونانیان و رومیان تنها مللی نبودند که به این نوع از ازدواج بین ایرانیان اشاره کردهاند، متون چینی، بودایی، ژاپنی و کرهای نیز در این مورد اطلاعات جالبی دارند. مقالۀ حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی و بررسی تطبیقی شواهد مربوطه در متون شرقی و غربی، سنت خوئدوده را در میان زرتشتیان داخل و خارج ایرانشهر بررسی کند. مداقه در این متون نتایجی را در بر دارد. نخست، آنکه اطلاعات این متون را می توان به دو دسته تقسیم کرد. قسمتی از این اطلاعات گزارشهایی را شامل میشوند که به این رسم در بین زرتشتیان و دیگر اقوام زرتشتی خارج از ایران میپردازند. بخش دیگر مربوط به ایرانیان زرتشتی مهاجر در شرق دور است. کتیبۀ مقبرۀ ماشی(Mǎ Shì (馬氏)) در چانگ آن (Cháng'ān (長安))، از جمله مهمترین این دادههاست که چگونگی این رسم در بین ایرانیان مهاجر در چین را نشان میدهد. مدعای نویسنده این است که بر طبق این متون، رسم &#...
Abstract: رهیافت به تاریخ معماری خانگی ایران با نظر به تاریخ اجتماعی آن بهمنزلۀ دانشی میانرشتهای هنوز نوپاست؛ در حالی که شواهد مرتبط با معماری خانهها در میان منابع تاریخی کم نیست. راه منطقی برای این کار فهم و ایضاح روشها و اسباب مورخانی است که تاریخ اجتماعی معماری نوشتهاند. در این پژوهش نخست از راه نقد درونی متن یکی از تاریخنامههای معتبر اجتماعی معماریِ غرب، دربارۀ خانه و زندگی خانگی، برخی مفاهیم آشنا در حوزۀ علوم اجتماعی شامل خانوار و خانواده، جنس و جنسیت، قدرت و منزلت، تحرک اجتماعی در نسبت با معماری خانههای حومۀ شهری انگلیسی و طرز کار به دست آمد؛ سپس برای سنجش امکان کاربست این رویکرد در تاریخنویسی اجتماعی معماری ایران، این مفاهیم به متونی مرتبط با زندگی خانگی در تهران قاجاری عرضه شد. تکیه بر شواهد تاریخی مبتنی بر این متون حکایت از آن دارد که با ملاحظاتی علمی، میتوان برخی از دستمایههای نظری و روشهای دانشوران علوم اجتماعی را برای بسط دیدگاهها و تفسیرهای تاریخی از معماری ایران نیز به خدمت گرفت. دستیافت به این هدف مستلزم آن است که منابع تاریخی هر دوره ــ در اینجا قاجاریان ــ را از حیث شواهدی که از هر دو مق...
Abstract: طلسم و تعویذ از جمله اشیائی است که بشر از گذشته تا کنون برای رفع بلایا و مصائب از آنها استفاده کرده است. از جمله اقوامی که استفاده از طلسم در بین آنها امروزه نیز رواج دارد، عشایر بلوچ هستند. آنان برای دفع بلاها و دوری از نیروهای بد از زندگی، از اشیاء و نقوش نمادین در تولیدات روزمره استفاده میکردند. از آنجا که دستبافتهها از مهمترین هنرهای کاربردی و روزمره آنان است و تصویر بسیاری از طلسم و تعویذها، بر روی این هنر استفاده میشود این پژوهش به دنبال پاسخ به تأثیر باورهای ماوراء الطبیعی بر روی دستبافتهها است. لذا با توجه به هدف پژوهش که بررسیِ حضورو بروز باورهای ماوراءالطبیعی در فرهنگ مادی عشایر بلوچ با تأکید بر دستبافتهها است، در این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با گردآوری منابع به روش کتابخانهای و میدانی این نتیجه حاصل گشت که اعتقادادت و باورهای این قوم در دستبافتههای آنان در قالب نقوش گیاهی، هندسی، حیوانی، انسانی و اشیاء کاربردی تجلی یافته است. همچنین فراوانی نقوشی برگرفته از اشیاء کاربردی، بیش از دیگر عناصر بود. بهعلاوه فراوانترین و گستردهترین مفهوم در میان مفاهیم، چشم زخم بود. به نظر میرسد از گذشته تاک...
Abstract: طراحی سنتی اصطلاحی است که به دو معنی به کار گرفته میشود، نخست به معنی ترسیم نقوش و آرایههای تزئینیِ دارای سابقۀ تاریخی و دوم به معنی دیزاین و فرایند رسیدن به طرح محصول. این پژوهش روی معنی دوم تمرکز دارد. طراحی سنتی (با معنی دوم) موضوعی است که بسیار در مورد آن صحبت شده است، اما کار پژوهشی بسیار کمی در این حوزه به انجام رسیده است. یکی از عوارض این خلاء علمی این است که پندارها و پیش فرضهای غلطی پیرامون طراحی سنتی شکل گرفته است. محور این شناختهای غلط، موضوع خلاقیت در طراحی سنتی است. لذا این پژوهش با رویکرد تاریخ اجتماعی، به بررسی خلاقیت در طراحی سنتی میپردازد. پرسشهای متوالی پژوهش عبارتاند از: میدانهای فرهنگی اجتماعی، چگونه شناختِ خلاقیت در طراحی سنتی را تحت تاثیر قرار دادهاند؟ و با رویکردی تاریخی اجتماعی، خلاقیت در طراحی سنتی چگونه است؟ هدف این پژوهش، نخست واسازی شناخت رایج از خلاقیت در طراحی و صناعات سنتی، از زاویۀ مطالعات اجتماعی هنر است و دوم، ترسیم یک چهاچوب نظری جدید برای بررسی این موضوع. بدین منظور از یک روش تحقیق نظری، از نوع توصیفی ـ تحلیل محتوا استفاده شده است. در گام نخست مولفههایی به عنوان مفاهیم تحلی...
Abstract: فرهنگ نَبَطی در زمینۀ تصویرگری گنجینهای غنی از مضامین کهنِ همسایگان پیرامونی و ذهنیّات بومی بوده که طی سدههای متمادی بالیده و گسترش یافت، و برخی از بنمایههای آن در سرزمینهای مرتبط بهخصوص همسایه جنوبی ــ عربستان مرکزی ــ تقلید یا با تغییراتی بازآرایی شد. پرسش اصلی این پژوهش این بوده است که ذهنیّات متنوع تصویرسازی نَبَطی، خاصّه دلالتهای اجتماعی و فرهنگی آن، چه بوده و این ذهنیّات چگونه و تا چه حد بر ذهنیّتهای تصویریِ اعراب ساکن در عربستان مرکزی تأثیر نهاده است؟ در این پژوهش با رویکرد انسانشناسیِ فرهنگی و اجتماعی و با بررسی شواهد متنوع مادی، بهویژه گزارشهای باستانشناسان، دلالتها و کارکردهای اجتماعی تصویر در زندگی روزانه، چون قدرت تأثیرگذاری تصاویر و ممنوعیت مقطعیِ تصاویر انسانی در مقابرْ بررسی شده و نشان داده شد که این ذهنیّاتِ رایج در میان نَبَطیها از راههای مختلف فرهنگی، مانند مراودات تجاری و بهنحوِ عینیتر، بهواسطۀ مجسمههایی چون بتهای الهگان (از جمله عزی) در میان ساکنان عربستان مرکزی هم رسوخ کرد؛ چنانکه شباهتهای فرهنگی عمدهای در این زمینه به دست آمد.
Abstract: در اواخر دورا ن قاجار و با فروکش کردن احساسات مشروطه گرایانه و ضعف حکومت مرکزی، تاریخ ایران باستان بیش از پیش مورد توجه هنرمندان قرار گرفت. بعد از قدرت گرفتن رضا خان و افزایش کاوشگری باستان شناسی در نقاط مختلف ایران، بسیاری از روشنفکران آن دوران راه حل مشکلات جامعه ایران را در رجوع به گذشته درخشان ایران یافتند. بخصوص با غالب شدن تفکرات ناسیونالیستی در ایران این خوانشها از تاریخ به سمت و سوی خاصی رفت. یکی از این افراد ، گریگور یقیکیان بود که با نوشتن دو نمایشنامه تاریخی سعی در باز سازی ایران باستان داشت. یقیکیان در نمایشنامه جنگ مشرق و مغرب به سقوط امپراطوری عظیم هخامنشی میپردازد و تضعیف حکومت مرکزی ایران در آن دوران و علتهای این سقوط و اشغال ایران توسط اسکندر مقدونی را ترسیم میکند. حال آنکه در همان دوران بخشهایی از شمال غرب ایران، در حین جنگ جهانی اول تحت اشغال نیروهای روس و عثمانی قرار گرفته بود. ما در این مقاله سعی داریم تا با معرفی یقیکیان به چرایی اهمیت تاریخ ایران باستان در آن دوران بپردازیم و با تحلیل نمایشنامه جنگ مشرق و مغرب، چگونگی بازتاب ایران پیش از اسلام در دوران پهلوی اول را ، بر اساس رویکرد تحلیل گف...
Abstract: تاریخ هنر ایران اساسا تاریخی درباری و مردانه است و حامیان و هنرمندانش را مردان تشکیل دادهاند. در این فضای مردسالار اگر هم جایی برای حضور زنان بوده باشد، آثاری است که زن صرفا موضوع آنهاست و به یک معنا جایگاه ابژه را دارد. اما این روند در عهد فتحعلیشاه قاجار و به دست دختران خوشنویس شاه و عدهای از زنان درباری متحول گشت. زنان دربار قاجار علاوه بر کار هنری، به امر مهم درج نام و نشان خود (رقم) در پای آثار و مکتوباتشان نیز مبادرت ورزیدهاند و از این حیث پیشگام جریانی هستند که تا پیش از این مسبوق به سابقه نبوده است. این پژوهش به روش تاریخی و تحلیلی، و با هدف بازخوانی هویت و شناخت جایگاه مغفول زنان صاحب رقم از دورة فتحعلیشاه تا مکتب کمالالملک انجام گرفته و در پی پاسخ به این پرسشهاست که کیفیت و میزان ترقیم آثار هنری به دست زنان در حوزة خوشنویسی و تصویرگری عصر قاجار تا اوایل دورة پهلوی چه تحولاتی را به خود دیده است؟ و این عمل اساسا چه مفاهیمی در پی داشته است؟ ارزیابی نمونههای موجود گویای آن است که رقمها با گذشت زمان فراگیر شده و به تدریج از انحصار دربار و اعیان بیرون آمده است. این مهم را اصولا باید معلول تحولات سیاسی و اجتماعی، ا...
Abstract: بیان مسئله: عکسهای ورناکولار که عموماً عکسهای روزمره و ببین وبنداز، عکسهای اداره جات تشخیص هویت و پلیس و غیره را شامل می شوند، بخاطر ثبت انواع کیفیات حاضر در زندگی روزانه و پیوند اساسی با کنشها، باورها، عادات و روش های زندگی مردم، عملاً دارای کیفیات استنادی چونان متن دیداریِ تاریخ اجتماعی هستند. از این منظر، در مطالعه و تحلیل عکسهای ورناکولار، نه کیفیات هنری و زیبایی شناسانه شان، که روش های روزمره ی ثبت عکاسانه توسط مردم از منظر تاریخ اجتماعی است که دارای اهمیت است. برهمین اساس، می توان با روش مورخان اجتماعی که سعی در تحلیل و واکاوی جزیی ترین مسائل زیست روزانه در بستر فرهنگی خاص دارند، به چیستی، تعاریف، و محتوای عکسهای ورناکولار پرداخت. سوال اصلی اما این هست که براساس تاریخ زندگی روزانه، کدام ویژگی های عکسهای ورناکولار آن را درپیوندی هستی شناسانه با تاریخ اجتماعی نوین قرار می دهد؟ می توان گفت که این دسته آثار عکاسانه، به دلیل خارج بودن از عرف و تعاریف نهادهای هنری، از الزامات و ضروریات دستوری هنر خارج بوده و همین امر موجبات ظهور کیفیت استنادیِ یکتا از متن زندگی روزانهرا برای مورخان فراهم می سازد. در نتیجه این ...
Abstract: بیان مسئله: خمسه نظامی از جمله کتب بسیارغنی ادب فارسی است که به دلیل داشتن منظومه هایی عاشقانه وغنایی بارها مورد توجه نگارگران اعصار مختلف قرار گرفته و در عین حال، بستری مطلوب جهت مطالعهی تاریخ اجتماعی و جایگاه فرهنگی زنان در دوره های خاص تاریخی را، ارائه می کند. واقعیات زیستهی بصری موجود در تصاویر زنان خمسه تهماسبی شامل آداب، رسوم و شرایط فرهنگیاجتماعی زنان در عصر صفوی، به-خوبی در این نگارهها قابل مطالعه است. این بازنماییها بیانکننده شرایط زندگی روزمرهی زنان در گذار تاریخی خود هستند. روش تحقیق: ازهمینرو، از نظریهی تأثیر میدانهای مختلف در خلق اثر هنری پیر بوردیو بهره می بریم تا میزان تأثیر میدانهای تاریخیاجتماعی عصر صفوی در مصور سازی زنان خمسه تهماسبی این تصاویر یکتا را بهبحث بگذاریم. سوال اما اینجاست که در تصاویر خمسه تهماسبی چه مقولاتی از زندگی روزانهی زنان در عصر صفوی بهتصویر کشیده شدهاست و تحت تأثیر کدام میدانهای اجتماعیوتاریخی؟ نتیجه میگیریم که تصاویر زنان در خمسهی تهماسبی، بهدلیل نظارت شدید شاه و دربار صفوی بیشتر متجمل و از جنس «زنان درباری» است و بر خلاف نگاه سنتی چ...
Open Access journal
[1 journal]
