JournalTOCs

Studia Pigoniana
Number of Followers: 0

This is an Open Access Journal

Open Access journal
ISSN (Print) 2657-3261
Published by Nicolaus Copernicus University in Toruń

[6 journals]

„Odgadywanie” historii biblijnej w Mistrzu i Małgorzacie
- Authors: Grzegorz Przebinda
  Pages: 9 - 30
  Abstract: Głównym celem powyższego artykułu było udowodnienie, że Bułhakow w swym Mistrzu i Małgorzacie – poprzez obrazy Jeszui Ha-Nocri, Piłata, Mateusza Lewiego i Kaify – bronił chrześcijaństwa personalistycznego i pełnego miłosierdzia, odrzucał zaś odżywające niestety i w naszych czasach, w latach 20. XXI wieku, „chrześcijaństwo średniowieczne”, posługujące się w swych argumentacjach i praktyce przemocą oraz mieczem. Taki był właśnie, zdaniem autora powyższego artykułu, ideowy cel Bułhakowa, a środki artystyczne mające temu służyć czerpał autor Mistrza i Małgorzaty z literatury religioznawczej i biblijnej. Wbrew szeroko rozpowszechnionym opiniom Bułhakow – inaczej aniżeli powieściowy Mistrz – korzystał podczas tworzenia wątku biblijnego głównie nie ze źródłowych prac w językach obcych, lecz z przetłumaczonych na rosyjski książek na ogół popularnonaukowych, często o zabarwieniu ideologicznym, autorstwa Ernesta Renana czy Frederica Farrara. Jednak to wcale nie dogłębna znajomość historii biblijnej, lecz przede wszystkim geniusz pisarski samego Bułhakowa – wzmocniony jeszcze jego lekturami w języku przede wszystkim ojczystym, ale także przecież tłumaczeń książek obcych – pozwoliły mu „odgadnąć”, tak jak to on sam dogłębnie pojmował, historię Jeszui Ha-Nocri, Piłata, Mateusza Lewiego czy arcykapłana Kaify. W ustaleniu albo przynajmniej zarysowaniu tego wszystkiego pomogła autorowi powyższego artykułu trzydziestopięcioletnia już praca badawcza nad Mistrzem i Małgorzatą, rozpoczęła jeszcze w połowie lat 80. we współpracy z Andrzejem Drawiczem i kontynuowana potem poszukiwaniami w archiwum Bułhakowa w Moskwie, a teraz zwieńczona – jak na razie – rodzinnym tłumaczeniem na polski Mistrza i Małgorzaty, które ukazało się wraz z nowym korpusem komentarzy w 2016 roku w krakowskim wydawnictwie Znak.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.001
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Michaiła Bułhakowa droga do filmu
- Authors: Igor Przebinda
  Pages: 43 - 60
  Abstract: W niniejszym artykule podjęta została próba naszkicowania obrazu twórczości literackiej (prozatorskiej i dramaturgicznej) Michaiła Bułhakowa, wraz z jej tłem historyczno-politycznym, jako wstępu do jego własnej przygody z filmem oraz późniejszych, już pośmiertnych, ekranizacji jego dzieł – na czele z Mistrzem i Małgorzatą. Przy takim ujęciu przejście Bułhakowa od prozy (Biała Gwardia) do dramaturgii (Dni Turbinów) może się jawić jako dopiero pierwszy krok ku jego przygodzie z filmem. Wydaje się bowiem, że droga od powieści przez dramat do filmu jest znacznie łatwiejsza niż bezpośrednia droga od powieści do filmu. Zarysowane zostały tu zatem zarówno konteksty teatralne Bułhakowa, jak i konteksty muzyczne, z uwzględnieniem przedstawień operowych i musicalowych. Opisano także zwięźle autorskie scenariusze Bułhakowa do niezrealizowanych ostatecznie ekranizacji Rewizora i Martwych dusz Gogola. Została podkreślona rola przestrzeni Kijowa i Moskwy, jako dwóch z kilku najistotniejszych, obok Jerozolimy, Rzymu i Paryża, mitycznych miast pisarza. W artykule uwypuklona została kinematograficzna natura dzieł Bułhakowa. Przywołane zostają w tym filmowo-teatralnym kontekście opinie badawcze takich autorów jak – Konstanty Paustowski, Andrzej Drawicz, Marietta Czudakowa, Aleksy Warłamow, Eugeniusz Zamiatin, Miron Pietrowski, Alicja Helman, Joanna Wojnicka. Zarysowany wstępnie zostaje również urbanistyczny wymiar powieści Mistrz i Małgorzata, jako apoteozy miasta i osiągnięć cywilizacji, co także przełoży się na późniejsze ekranizacje tego arcydzieła.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.003
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Gustaw Herling-Grudziński – Michaił Heller. Korespondencja
w latach 1972–1994
- Authors: Jędrzej Piekara
  Pages: 61 - 85
  Abstract: Opracowany zbiór listów Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Michaiła Hellera jest zaledwie drobnym świadectwem relacji, jaka połączyła tych dwóch wybitnych intelektualistów – polskiego i rosyjskiego emigranta. Obaj byli niezwykle silnie doświadczeni przez represyjny system sowiecki, jednak u obu z nich znajdujemy silną fascynację kulturą, umysłowością – może wręcz „cywilizacją” – rosyjską. Nie może zatem dziwić, że znajdowali oni wspólne tematy do rozmów i sporów, mieli tych samych znajomych, czytali te same książki. W pewnym sensie każdy z nich odnalazł w drugiej osobie swego rodzaju „bratnią duszę”, partnera intelektualnego a w końcu również przyjaciela. Korespondencja pełniła w ich relacji raczej rolę uzupełniającą, dodatkową, była tylko jednym z wielu dostępnych sposobów kontaktowania się. Obaj często spotykali się w Paryżu i we Włoszech, słynne stały się „rosyjskie obiady” u Michaiła i Eugenii Hellerów, które Herling bardzo ciepło wspominał. Autor Innego świata, jako współtwórca i jedna z najważniejszych osób w gronie redakcyjnym „Kultury”, miał również stały kontakt z Hellerem-publicystą, drukującym w periodyku Instytutu Literackiego comiesięczne przeglądy prasy sowieckiej. Polski emigrant pisał również dwukrotnie przedmowy do książek Rosjanina. Ważnym elementem w korespondencji – a zapewne również w ich życiu – było wzajemne pośredniczenie w kontaktach z osobami trzecimi: poprzez przekazywanie namiarów, listów, artykułów czy wycinków prasowych. Mimo że „wybrakowana”, zawierająca oczywiste „dziury” (czy to spowodowane zaginięciem listów, czy też po prostu urwaniem ich wymiany) korespondencja pokazuje jednak, w jaki sposób ewoluowała znajomość Michaiła Hellera i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Stanowi ważne źródła dla odtworzenia fragmentów biografii ich obu i – w szerszym kontekście – mówi nam nieco o stosunkach wewnątrz środowiska „Kultury”, również o kontaktach tego środowiska z emigracją rosyjską.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.004
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Tablicowe epitafium Stanisława Chroberskiego w katedrze sandomierskiej
oraz Stanisław Tarło – jego fundator związany z Krosnem
- Authors: Piotr Łopatkiewicz
  Pages: 87 - 124
  Abstract: Epitafium Stanisława Chroberskiego w katedrze sandomierskiej, powstałe około 1520 roku w malarskim środowisku Krakowa, należy do najcenniejszych zabytków malarstwa tablicowego z przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych. Od lat było przedmiotem licznych publikacji i wzmianek w literaturze naukowej. Ostatnia konserwacja tego dzieła, przeprowadzona w roku 2015, stała się okazją do przeprowadzenia szczegółowych badań oraz przygotowania nowoczesnej monografii tego zabytku. Nie bez znaczenia dla miejsca publikacji tego artykułu pozostaje fundator epitafium – ówczesny sekretarz królewski Stanisław Tarło, który jako biskup przemyski ostatnie lata spędził w Krośnie, tu umarł w roku 1544 i został pochowany w miejscowym kościele parafialnym. Żaden z dotychczasowych autorów zajmujących się epitafium Chroberskiego nie zadał sobie trudu by ustalić, czy obecny kształt dzieła istotnie uznać należy za pierwotny. Nikt nie podjął również próby zrekonstruowania okoliczności, w których dzieło to zostało zamówione, ani nie zadał pytania, czy kamienna płyta z tekstem inskrypcji epitafijnej, wmurowana w filar nawy, istotnie może być rozpatrywana w kontekście jednoczasowej fundacji wraz z obrazem tablicowym. Badania autora artykułu dowodzą, że elementy składające się na obecny kształt artystyczny zabytku nie stanowiły pierwotnie jednej całości. Obraz w zwieńczeniu i w predelli to zdekompletowane części nastawy ołtarzowej, najpewniej o charakterze tryptyku, powstałe w pracowni anonimowego malarza małopolskiego zwanego Mistrzem Poliptyku w Szyku. W bliżej nieokreślonym czasie, być może dopiero w 2. poł. XIX wieku, zostały one wtórnie połączone z obrazem tablicowym, wybitnym dziełem malarstwa krakowskiego z początku lat 20. XVI wieku, stanowiącym pierwotnie centralną częścią epitafium Stanisława Chroberskiego. W ten sposób powstał rodzaj imitacji jednoosiowego retabulum ołtarzowego zawieszonego na jednym z kamiennych filarów nawy katedry sandomierskiej. W takim kształcie struktura ta przetrwała do czasów nam współczesnych i przez wszystkich dotychczasowych badaczy – choć zupełnie niesłusznie – była traktowana jako zespół artystycznie jednorodny.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.005
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
O książkach rysunkowych Stanisława Wyspiańskiego
- Authors: Tadeusz Łopatkiewicz
  Pages: 125 - 145
  Abstract: Młodzieńcze szkicowniki Stanisława Wyspiańskiego z lat 1876–1891 stanowią cenne źródło w badaniach nad edukacją artystyczną i wczesną twórczością artysty. Czternaście tek rysunków oraz notatek, zachowanych do dziś, dokumentuje rozwój talentu Wyspiańskiego – od dziecięcych szkiców, poprzez kopiowanie wartościowych dzieł sztuki polskiej i obcej, studia nad twórczością Dürera i Schongauera, terenowe prace inwentaryzacyjne zabytków na Ukrainie, w okolicach Opoczna i w Małopolsce, aż po naukowo-artystyczne efekty jego podróży po Europie Południowej i Zachodniej. Podręczny i pomocniczy charakter szkicowników Wyspiańskiego spowodował, iż wiele z nich nie dotrwało do dziś, inne zaś są niekompletne i w ogólnie złym stanie. Stosunkowo najlepiej zachowały się dwa zespoły tek rysunkowych – zabezpieczone przez Janinę Stankiewiczową, ciotkę artysty, oraz te, które zakupił Stanisław Tomkowicz, galicyjski konserwator zabytków. Ze skomplikowanych losów tych archiwaliów wynika wprost ich dzisiejsze rozproszenie w zbiorach wielu muzeów i kolekcjach prywatnych: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Narodowego w Warszawie. Artykuł jest przeglądem szkicowników Wyspiańskiego zachowanych w zbiorach publicznych, przybliża kulisy powstania poszczególnych tek rysunkowych oraz sytuuje je na tle działalności artysty.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.006
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Rozmowa Kazimierza Brauna i Barbary Trygar o dramaturgii Tadeusza
Różewicza
- Authors: Barbara Trygar
  Pages: 147 - 163
  Abstract: Celem wywiadu jest przypomnienie współpracy artystycznej Tadeusza Różewicza i Kazimierza Brauna. Braun wyreżyserował 19 przedstawień sztuk Różewicza w Polsce – w Lublinie i we Wrocławiu, oraz za granicą – w Stanach Zjednoczonych, Irlandii i Bułgarii. Wyreżyserowane przedstawienia zawsze zdobywały najwyższe recenzje polskich i zagranicznych krytyków i uczonych.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.007
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Травма как детерминант структуры
личности и ментальности общества в
современной России: на примере образа
Льва Смыслова – героя романа Саши
Филипенко Травля
- Authors: Dzmitry Kliabanau
  Pages: 165 - 185
  Abstract: Trauma jest jednym z kluczowych pojęć analizy konstrukcji postaci w powieści Nagonka, wydanej w 2016 roku przez białoruską i rosyjską pisarkę Sashę Filipenko. Jednym z głównych bohaterów powieści jest Lew Smysłow, którego należy uznać za pewien typ członka społeczeństwa postsowieckiego współczesnej Rosji, który musiał stawić czoła nowej, niestabilnej rzeczywistości będącej wynikiem przemian społeczno-politycznych w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku. Trauma staję się podstawą procesu kształtowania się osobowości Lwa: bolesne testy, jakie przechodził w latach 90. XX wieku, deformowały jego świadomość, aspiracje życiowe i przesądzały o jego przyszłości. Jego największym pragnieniem jest zostanie częścią klasy wyższej – tzw. śmietanki towarzyskiej. Za osiągnięcie tego celu Lew jest gotów zapłacić każdą cenę. Traumatyczne przeżycia zmieniają świat wewnętrzny bohatera i stają się przyczyną jego nieuleczalnych lęków oraz wyrafinowanego okrucieństwa, które pozwala mu niszczyć życie innych ludzi.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.008
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Ścigany listem gończym Dmitrij Głuchowski
- Authors: Bartosz Gołąbek
  Pages: 187 - 200
  Abstract: Dmitrij Głuchowski to najpopularniejszy rosyjski pisarz współczesności. Szerokiemu gremium czytelników dał się poznać jako zdolny autor tekstów postapokaliptycznych. Na kanwie jego pierwszej powieści w tym gatunku, Metro 2033 z 2005 roku, obok autorskiej kontynuacji powstała cała rodzina tekstów o podobnym profilu pod marką Uniwersum Metro, gra komputerowa, scenariusz filmowy. Głuchowski to bardzo aktywny pisarz, ale także scenarzysta filmowy, którego dzieła, oparte na własnej twórczości literackiej, przynoszą mu spore zainteresowanie pasjonatów kina. Jego zawodowa kariera prowadziła do pisarstwa poprzez świat mediów. Głuchowski ma za sobą epizody pracy w ważnych kanałach informacyjnych, w tym rosyjskim propagandowym Russia Today (RT). Te kompetencje umożliwiły mu świadome i sprawne korzystanie z medialnego wpływu już poza branżą. Po ataku Rosji na Ukrainę, w lutym 2022 roku, pisarz potwierdził znaną już wcześniejszej z jego publicystyki radykalnie antyputinowską i antywojenną postawę, starając się jednocześnie w swoich wystąpieniach chronić rosyjską kulturę przed pustymi atakami oraz eksponować zbrodniczy wpływ społeczny telewizyjnej propagandy w putinowskiej Rosji. Za swoją nieugiętą postawę i ostrą krytykę Kremla, w czerwcu 2022 roku trafił na listę poszukiwanych przez rosyjską prokuraturę z zarzutami o dyskredytację władzy. słowa
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.009
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
To nie Ukraińcy bombardują rosyjskie miasta
- Authors: Dmitrij Głuchowski, Liza Anikina, Jewgienij Buntman
  Pages: 201 - 216
  Abstract: Tekst powyższy to przekład na język polski wywiadu, jakiego udzielił młody rosyjski pisarz Dmitrij Głuchowski (ur. w 1979) dwójce dziennikarzy Radia Echo Moskwy w dniu agresji putinowskiej Rosji na Ukrainę. Pisarz potępia agresywną wojnę swego kraju, wzywając wszystkich rodaków do identycznej postawy. Jego zdaniem, obecna wojna nie tylko zrujnuje Ukrainę, ale także wyłączy na długie dziesięciolecia Rosję, jako agresora, z grona cywilizowanych państw świata.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.010
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
O konceptach lingwokulturowych w literaturze i jej przekładach. Słów
kilka o nowym wydawnictwie naukowym Karpackiej Państwowej Uczelni w
Krośnie
- Authors: Aleksander Wawrzyńczak
  Pages: 217 - 228
  Abstract: Artykuł prezentuje omówienie książki Leokadii Styrcz-Przebindy Koncepty lingwokulturowe a przekład. Nabokov i inni. W omawianej pozycji zaprezentowany został szereg prac Autorki ukazujący szerokie spektrum jej zainteresowań naukowych i translatorskich, choć skupiający się przede wszystkim na badaniach konkretnych konceptów lingwokulturowych ujmowanych w szerokim kontekście literackim. W centrum uwagi znalazły się rosyjskie koncepty lingwokulturowe: smutek/tęsknota oraz szczęście/radość rozpatrywane w kontekście innych języków europejskich. Istotną sferą dokonań Autorki zbioru są także przekłady prac teoretycznych rosyjskiego lingwisty Grigorija Krużkowa, które mogą inspirować innych badaczy do podejmowania odważnych naukowych wyzwań. Autor artykułu odniósł się również do eseistyki historyczno- -literackiej, która również znalazła się w omawianym zbiorze. Zaprezentowana recenzja wykazuje najistotniejsze zalety omawianej książki i pozwala ocenić jej duże walory naukowo-poznawcze.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.011
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Mozolne początki zmagań o ochronę zabytków w Galicji. Rozważania na
marginesie najnowszej książki Tadeusza Łopatkiewicza
- Authors: Andrzej Laskowski
  Pages: 229 - 248
  Abstract: Artykuł zawiera rozważania na temat procesu rodzenia się i powolnego dojrzewania systemu ochrony zabytków w Galicji, jednym z krajów koronnych monarchii habsburskiej, zachodzącego w latach 60. i 70. XIX wieku. Jedną z kluczowym postaci tego czasu był Ludwik Mieczysław Lubicz Potocki, konserwator zabytków działający na terenie Galicji Wschodniej, obejmujący swoim działaniem 49 ówczesnych powiatów politycznych, w tym m.in. miasto Krosno i jego okolice. Punktem wyjścia do rozważań jest najnowsza (wydana w 2022 roku) książka autorstwa Tadeusza Łopatkiewicza poświęcona postaci tego konserwatora i jego działalności na terenie Krosna i okolic. Wspomniana książka przybliża postać samego konserwatora i koleje jego życia (ostatni rozdział), pokazuje tło, na jakim przyszło mu wzrastać, zdobywać wykształcenie i podejmować współpracę w zakresie odkrywania i interpretacji śladów przeszłości (rozdział pierwszy), prezentuje zręby rodzącego się systemu ochrony zabytków w monarchii habsburskiej, w tym w Galicji (rozdział drugi) oraz – co najważniejsze – w oparciu o odnalezione źródła przedstawia i precyzyjnie objaśnia dorobek Potockiego w zakresie urzędowej opieki nad zabytkami Galicji Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem zabytków Krosna i okolic. Pracę uzupełniają: aneks źródłowy, bibliografia, indeksy i streszczenie w języku angielskim. Publikacja autorstwa Tadeusza Łopatkiewicza, owoc jego wieloletnich badań oraz poszukiwań archiwalnych i bibliotecznych, stanowi istotny przyczynek do nowej syntezy dziejów konserwatorstwa polskiego i ochrony zabytków na ziemiach Polski w XIX wieku. Elementem szczególnie cennym, odnalezionym przez autora książki i wykorzystanym pod kątem badanego miasta i jego okolic, jest Dziennik konserwatorski Potockiego, spisywany w latach 1866–1878, na kartach którego uwidaczniają się wszystkie blaski i cienie pracy ówczesnego konserwatora, znakomicie wydobyte i skomentowane przez Tadeusza Łopatkiewicza. Jest rzeczą konieczną, aby w najbliższym czasie źródło to zostało opublikowane i zinterpretowane w całości, najlepiej dzięki współpracy grona badaczy bliżej zajmujących się w ostatnim czasie osobą Ludwika Mieczysława Lubicz Potockiego, w tym Tadeusza Łopatkiewicza.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.012
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Wiersze
- Authors: Jan Tulik
  Pages: 249 - 253
  Abstract: Wiersze poety krośnieńskiego Jana Tulika
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.013
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
„To jedno Słowo odkrywa Wszystko…”
- Authors: Jan Tulik, Barbara Trygar, Franciszek Tereszkiewicz
  Pages: 255 - 267
  Abstract: W rozmowie nawiązującej do niedawnego jubileuszu siedemdziesiątych urodzin Jana Tulika (2021) rozmówcy nawiązali do najważniejszych wątków twórczości poety i pisarza, poetyckiej wyobraźni i powinowactw literackich, procesu twórczego i kondycji współczesnego świata, a także osobistej tablicy wartości.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.014
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)
Gręboszowskie peregrynacje Profesora Franciszka Ziejki
- Authors: Stanisław Koziara
  Pages: 31042 - 31042
  Abstract: Artykuł dotyczy wybranych obszarów naukowych zainteresowań Profesora Franciszka Ziejki, które wiążą się po części z rzeczywistą, po części zaś z literacką historią jednej z małopolskiej wsi – Gręboszów. Pierwszy z zaprezentowanych w opracowaniu wątków przybliża prace historyczne oraz edycyjne Franciszka Ziejki skupione wokół spuścizny Jakuba Bojki – wywodzącego się z Gręboszowa pisarza chłopskiego i czołowego działacza politycznego, współtwórcy polskiego ruchu ludowego. Drugi z podjętych w szkicu tematów dotyczy równie ważnego i osobnego „szlaku” w gręboszowskich peregrynacjach krakowskiego Uczonego, obejmującego próby niełatwych odczytań genezy i zamysłów artystycznych zawartych w tragedii Klątwa Stanisława Wyspiańskiego – twórcy zajmującego jedno z centralnych miejsc w historycznoliterackich dociekaniach Franciszka Ziejki. Mająca pozornie regionalny wymiar problematyka tego opracowania w istocie odsłania o wiele bardziej uniwersalne zagadnienia z dziejów polskiej historii i kultury, jakie w swych badaniach podejmował Profesor Franciszek Ziejka.
  PubDate: 2023-01-31
  DOI: 10.12775/SP.2022.002
  Issue No: Vol. 5, No. 5 (2023)