JournalTOCs

Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie
Number of Followers: 0

This is an Open Access Journal

Open Access journal
ISSN (Online) 2449-8297
Published by Wydawnictwo UMCS

[25 journals]

Strona tytułowa wraz ze spisem treści
- Authors: Kamen Rikev
  Pages: 1 - 6
  PubDate: 2021-12-12
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Лингвокултурологична интерпретация на
турцизмите в християнски религиозни
текстове
- Authors: Mariyana Petrova Tsibranska-Kostova
  Pages: 7 - 19
  Abstract: Lingwistyczno-kulturowa interpretacja turcyzmów w chrześcijańskich tekstach religijnychJedną z najważniejszych tendencji obserwowanych w leksyce języka bułgarskiego w okresie osmańskim jest obecność obcego słownictwa, zwłaszcza tzw. turcyzmów lub osmanizmów. W artykule omówiono funkcję konotacyjną kilku tureckich zapożyczeń w Żywocie prologowym św. Jerzego Nowego Sofijskiego. Jeden z jego odpisów, zwany Elenskim, pochodzący z początku XVIII wieku, jest adaptacją nieznanego autora. W celu uaktualnienia emocjonalnego postrzegania męczeństwa, które miało miejsce dwa wieki temu oraz w dążeniu do autentyczności i wiarygodności opowieści, zostały do niej wprowadzone tureckie określenia elementów ówczesnej rzeczywistości. Dzięki tej przeróbce tekst, choć oddalił się od oryginału, stał się bardziej zrozumiały dla przeciętnego czytelnika, a przesłanie dzieła zostało pogłębione.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.7-19
  Issue No: Vol. 10 (2021)
List Piotra Zrinskiego z 29 kwietnia 1671 roku do żony Anny Katarzyny
Zrinskiej z perspektywy językoznawcy
- Authors: Magdalena Baer
  Pages: 20 - 32
  Abstract: W artykule poddano analizie lingwistycznej z elementami informacji archiwalnej list pożegnalny Piotra Zrinskiego do żony Katarzyny napisany 29 kwietnia 1671 roku. Manuskrypt powstał na dzień przed egzekucją jego autora, który został stracony za zdradę wobec cesarza Austrii Leopolda I. Dzięki analizie lingwistycznej można potwierdzić hipotezę, że tekst powstał w chorwackim języku hybrydowym, którego propagatorami byli Zrinscy i Frankopani. Dane pozatekstowe przytoczone w artykule dotyczą ówczesnej sytuacji politycznej, uwarunkowań społecznych i wydźwięku dziejowego działalności Zrinskich i Frankopanów, gdyż wszystko to składa się na niekwestionowaną legendę analizowanego tekstu w społeczeństwie chorwackim. Celem artykułu prócz analizy lingwistycznej jest także przytoczenie danych archiwalnych dotyczących tekstu oraz prezentacja propozycji tłumaczenia omawianego listu na język polski.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.20-32
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Wieloimienność wśród kobiet z warstwy mieszczańskiej i chłopskiej
środkowo-zachodniego Podlasia (na materiale XVIII-wiecznych katolickich i
unickich akt metrykalnych)
- Authors: Piotr Złotkowski
  Pages: 33 - 47
  Abstract: Niniejszy artykuł poświęcony jest problemowi wieloimienności wśród kobiet ze środowiska mieszczańskiego i chłopskiego w XVIII wieku. Materiał antroponimiczny, będący podstawą analizy, pochodzi z lat 1706–1799. Wyekscerpowano go z 14 ksiąg metrykalnych 8 parafii (7 katolickich i 1 unickiej) środkowo-zachodniego Podlasia. Mimo, iż formacje dwuimienne i trójimienne nie są liczne (w przebadanym materiale onomastycznym stanowią 2,7% nominacji) jawią się jako interesujący obiekt badań. W opracowaniu poddano analizie ich pochodzenie i frekwencję. Dodatkowo zbadano rozprzestrzenienie nominacji wieloimiennych na badanym terenie oraz ich chronologię.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.33-47
  Issue No: Vol. 10 (2021)
„Новий рік якый, цілий рік такый” –
łemkowskie przysłowia ludowe półrocza zimowo-wiosennego we wsi
Świątkowa Wielka
- Authors: Tomasz Kwoka
  Pages: 48 - 65
  Abstract: Analiza łemkowskich przysłów pochodzących z wydanej w 2021 roku książki „Łemkowskie przysłowia i powiedzenia ze Świątkowej Wielkiej i okolic” Bolesława Bawolaka daje podstawę do rekonstrukcji utrwalonych w paremiach ludowych sądów na temat zasad prowadzenia gospodarstwa domowego, zależności między zjawiskami przyrodniczymi i ich wpływu na życie człowieka. Analizowane łemkowskie przysłowia to prognostyki, zalecenia i wskazówki do działania, ostrzeżenia i przestrogi, zasady i normy, a także inne ludowe spostrzeżenia na temat natury i ich wpływu na życie dawnych łemkowskich mieszkańców wsi Świątkowa Wielka w Beskidzie Niskim. Przysłowia kalendarzowe stanowią niezwykle ważną część kultury duchowej narodów i wspólnot. Tym bardziej więc ważne jest gromadzenie i analiza przysłów gwarowych, która stanowić może podstawę do opisu zmian cywilizacyjnych dokonujących się w społecznościach lokalnych. Nawet bowiem jeśli znaczna jej część utraciła swoją pierwotną motywację, to ciągle pozostaje zapisem dawnej kultury, codziennych zwyczajów ludowych, wrażliwości i sposobu myślenia tamtych pokoleń. Zbiór łemkowskich przysłów kalendarzowych ze Świątkowej Wielkiej jest tym ważniejszy, iż stanowi świadectwo kultury ludności, której większość bezpowrotnie opuściła swoje domy w latach 1945–1947.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.48-65
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Toponymické komponenty v českých, srbochorvatských a bulharských
frazémech se strukturou propoziční a polypropoziční
- Authors: Pavel Krejčí
  Pages: 66 - 75
  Abstract: Komponenty toponimiczne w czeskich, serbsko-chorwackich i bułgarskich frazemach o strukturze propozycyjnej i polipropozycyjnejW niniejszym tekście przedmiotem analizy są toponimy, które wchodzą w skład bułgarskich, serbsko-chorwackich i czeskich jednostek frazeologicznych, mających formę zdania (tradycyjnie nazywanych również przysłowiami i powiedzeniami). Z punktu widzenia struktury składniowej większość analizowanych przykładów ma postać prostego zdania (np. serb.-chorw. Puno je vode proteklo Savom), mniejszą część stanowią zdania złożone (np. bułg. Ходил в/на Стамбул, а царя не видял). Wyjątkiem są tzw. struktury intersubiektywne, jak np. czes. Jak je ti, Rakousko' – Ouzko!. W strukturze składniowej frazemu może brakować predykatu, np. bułg. Нерде Ямбол, нерде Стамбул lub serb.-chorw. Martin u Zagreb, Martin iz Zagreba. W badanym materiale frazeologicznym odnotowano również toponimy, które nie występują w formie literackiej bądź współczesnej.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.66-75
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Конструкциите с предикативи за
психически състояния в българския език
– номенклатура и диференциални
характеристики
- Authors: Maxim Stamenov
  Pages: 76 - 113
  Abstract: Struktury z predykatami wyrażającymi stany psychiczne w języku bułgarskim – nomenklatura i cechy dyferencyjneW artykule podjęto próbę klasyfikacji semantycznej oraz zbadano możliwość użycia predykatów odnoszących się do stanu psychicznego w języku bułgarskim. Przedmiotem analizy są konstrukcje predykatywne wyrażające przeżycia wewnętrzne, które w języku bułgarskim interpretowane są jako stany psychiczne (procesy, czynności itp.). W opracowaniu przyjęto trzy założenia badawcze: (1) Obiektem analizy są konstrukcje z predykatami. (2) Z semantycznego punktu widzenia opis jest zgodny z tematyczną rolą tzw. Trȃpnika (Doświadczającego), o ile dotyczy to predykatów wyrażających wewnętrzne stany mentalne. (3) Omówiono miejsce i rolę relacji przypadkowych, a w szczególności sposób ich oznaczenia za pomocą klityki. Przypadek jest synkretyczną kategorią gramatyczną na styku morfologii, składni i semantyki, odgrywa więc fundamentalną rolę w ukazaniu specyfiki danej konstrukcji na poziomie jej genezy i funkcji. Szczególną uwagę zwrócono na rolę tematycznej i akcjonalnej (Vendlerowskiej) klasyfikacji predykatów i predykatywów będących składnikiem konstrukcji stosowanych do wyrażania stanów mentalnych Doświadczającego.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.76-113
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Наблюдения върху синтактичната
реализация на предикати за емоционални
състояния
- Authors: Yovka Tisheva
  Pages: 114 - 136
  Abstract: Uwagi dotyczące realizacji składni predykatów stanów emocjonalnychPrzedmiotem przeprowadzonej w artykule analizy są zdania z czasownikami wyrażającymi stany emocjonalne (czasowniki psychologiczne; czasowniki z eksperiencerem) w języku bułgarskim. Głównym celem badania jest ukazanie syntaktycznej realizacji argumentów reprezentatywnego dla tej grupy czasownika обичам (lubić / kochać). O selektywnych ograniczeniach realizacji argumentów decyduje semantyka leksykalna i struktura tematyczna predykatów. W przypadku czasowników psychologicznych podmiot spełnia rolę Eksperiencera, dopełnienie zaś jest Tematem (Przedmiotem emocji) lub Bodźcem. W przypadku czasownika przechodniego обичам dopełnienie reprezentuje obiekt, do którego skierowana jest relacja emocjonalna. Obserwacje pokazują, że w pozycji podmiotu, oprócz rzeczowników oznaczających obiekty ożywione, można również używać nazw konkretnych obiektów nieożywionych lub abstrakcyjnych. Da-zdania są głównym sposobem wyrażania dopełnienia obiektu odnoszącego się do czasownika обичам. W niektórych przypadkach z czasownikiem обичам mogą być również użyte zdania podrzędne z wolnymi relatywami.</>
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.114-136
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Предикати за състояние: свойства и
лингвистични тестове
- Authors: Svetla Koeva
  Pages: 137 - 157
  Abstract: Predykaty stanu: właściwości i testy językoweW pracy przedstawiono niektóre z testów językowych, które służą do rozróżniania typów sytuacyjnych Zeno Vendlera, a dla języka bułgarskiego ich działanie zilustrowano na wybranej grupie czasowników wyrażających stan o ściśle określonym znaczeniu. Testy podzielono na trzy grupy uwzględniające: rozróżnienie gramatyczne, czas trwania i limit oraz agentywność. Na podstawie przeprowadzonych badań ustalono, że testy, które opierają się na zgodności semantycznej na poziomie leksykalnym (a nie na zgodności semantycznej między poziomem leksykalnym i gramatycznym) funkcjonują zarówno w języku angielskim, jak i w bułgarskim. W tekście przedstawiono również klasyfikacje typów sytuacyjnych Emmona Bacha i Davida Dowty, w których rozróżnia się stany trwałe i tymczasowe, przy czym w tej drugiej klasyfikacji wprowadza się rozróżnienie na podstawie obecności agentywności. Klasyfikacje typów sytuacyjnych zostały uzupełnione przez Claudię Maienborn przez przeniesienie Davidsonowskiej analizy czasowników oznaczających czynności jako predykatów z ukrytym argumentem zdarzenia do formalnego opisu predykatów stanu. W wyniku tego przeciwstawiono dwa typy stanów: stałe predykaty statyczne (stan Kimiana) i tymczasowe predykaty stanu (stan Davidsona), jak również sformułowane zostały testy językowe. Dzięki temu możliwy jest opis stanów jako grupy heterogenicznej i zyskuje się niezawodne narzędzia do określania przynależności czasownika lub przymiotnika orzekającego do odpowiedniej grupy klasyfikacyjnej.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.137-157
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Синтактично описание на предикативите
за ментално състояние
- Authors: Marina Dzhonova
  Pages: 158 - 182
  Abstract: Syntaktyczny opis predykatów określających stan psychicznyW artykule przedstawiono strukturę argumentacyjną konstrukcji z predykatem opisującym stan psychiczny w języku bułgarskim. Uwaga autorki skupiona jest na predykatach wyrażających wiedzę lub jej brak, pewność siebie i wątpliwość. Predykatywy wchodzące w skład tych konstrukcji mogą być przysłówkami orzekającymi (jasno, wiadomo, wątpliwie), przymiotnikami orzekającymi (pewny), a także rzeczownikami orzekającymi (prawda, fakt). W badanym materiale występują przykłady zarówno eksperiencera jawnego (wiem, na pewno), jak i ogólnego (jasne jest, wątpliwe jest, faktem jest). Autorka rozpatruje również możliwości wyrażenia treści i przedmiotu wiedzy. Jednym z celów artykułu jest również zbadanie stopnia przekonania osoby doświadczającej w zakresie określonej wiedzy za pomocą przysłówków.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.158-182
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Експресивизмите като реторичносредство
в публичната реч
- Authors: Dilyana Dencheva
  Pages: 183 - 197
  Abstract: Ekspresywizmy jako środek retoryczny w przemówieniach publicznychCelem opracowania jest określenie, które jednostki językowe w bułgarszczyźnie można określić jako ekspresywizmy, jaka jest częstotliwość ich użycia, a także funkcja w przemówieniach publicznych. Na podstawie analizy bogatego materiału badawczego, pochodzącego przede wszystkim z programów telewizyjnych i audycji radiowych ustalono, że najczęściej występującymi ekspresywizmami są frazeologizmy, metafory i turcyzmy. W przemówieniach publicznych spełniają one głównie funkcję retoryczną, niekiedy występują również w funkcji poetyckiej. W artykule starano się wyjaśnić przyczyny tego stanu.
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.183-197
  Issue No: Vol. 10 (2021)
O kognitivnoj etnolingvistici u Srbiji
- Authors: Dejan Ajdačić
  Pages: 199 - 203
  Abstract: O lingwistyce kognitywnej w SerbiiRecenzja książki: Ristić, Stana & Ivana Lazić-Konjik. A Cognitive Trend in Serbian Ethnolinguistics: Early Development and Current Issues. Belgrade: SASA Institute for the Serbian Language, 2020, 401 pp. ISBN 978-86-82873-71-6. [Oryginał w języku serbskim: Ristić, Stana & Ivana Lazić-Konjik. Kognitivni pravac u srpskoj etnolingvistici – počeci razvoja i aktuelni problemi. Beograd: Institut za srpski jezik SANU, 2020, 401 s.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.199-203
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Najnowsze neologizmy: kolejny przyczynek do leksykografii bułgarskiej
- Authors: Petar Sotirov
  Pages: 204 - 207
  Abstract: Recenzja książki: Blagoeva, Diana & Siya Kolkovska & Vanina Sumrova & Atanaska Atanasova & Cvetelina Georgieva & Nadezhda Kostova & Svetlomira Manova. Dictionary of New Words in the Bulgarian Language (from the First Two Decades of the 21st Century). Edited by D. Blagoeva & S. Kolkovska. Sofia: Nauka i izkustvo, 2021, 336 pp. ISBN 978-954-020-351-5. [Oryginał w języku bułgarskim: Благоева, Диана & Сия Колковска & Ванина Сумрова & Атанаска Атанасова & Цветелина Георгиева & Надежда Костова & Светломира Манова. Речник на новите думи в българския език (от първите две десетилетия на XXI век). Ред. Д. Благоева & С. Колковска. София: Наука и изкуство, 2021, 336 с.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.204-207
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Poezja Atanasa Dałczewa inaczej
- Authors: Georgi Minczew
  Pages: 208 - 213
  Abstract: Recenzja książki: Rikev, Kamen. “Because It Is Hidden…” The Christian Worldview in the Works of Atanas Dalchev. Lublin: UMCS Press, 2020, 340 pp. ISBN 978-83-227-9424-1. [Oryginał w języku bułgarskim: “Защото е на скрито…” Християнският светоглед в творчеството на Атанас Далчев. Lublin: UMCS, 2020, 340 стр.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.208-213
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Дървото на полската литература, което
чертае Калина Бахнева
- Authors: Katherina Kokinova
  Pages: 214 - 217
  Abstract: Drzewo literatury polskiej rysowane przez Kalinę BahnevąRecenzja książki: Bahneva, Kalina. Hellas and Rome in Polish Literature of the 19th and 20th Centuries (Selected Aspects). Sofia: Paradigma, 2019, 1040 pp. ISBN: 9789543263813. [Oryginał w języku bułgarskim: Бахнева, Калина. Елада и Рим в полската литература през XIX и XX век (Избрани аспекти). София: Парадигма, 2019, 1040 стр.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.214-217
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Паметта за тоталитарното зло. За книгите
на Вили Лилков
- Authors: Lyudmila Mindova
  Pages: 218 - 224
  Abstract: Pamięć o totalitarnym złu: o książkach Vili LilkovaRecenzja książek: Lilkov, Vili & Hristo Hristov. Former People according to State Security Classification. Sofia: Ciela, 2017, 536 pp. ISBN 9789542822882; Lilkov, V. & H. Hristov. The Lost Bulgaria: On the Bulgarian Elite after September 9th, 1944. Sofia: Ciela, 2019, 476 pp. ISBN 9789542829058; Lilkov, V. Valour and Punishment: The People’s Court and DS against the Saviors of Bulgarian Jews. Sofia: Ciela, 2021, 476 pp. ISBN 9789542835288. [Oryginalne publikacje w języku bułgarskim: Лилков, Вили & Христо Христов. Бивши хора по класификацията на Държавна сигурност. София: Сиела, 2017, 536 стр.; Лилков, В. & Хр. Христов. Погубената България. За съдбата на българския елит след 9 септември 1944 г. София: Сиела, 2019, 476 с.; Лилков, В. Доблест и наказание. Народният съд и ДС срещу спасителите на българските евреи. София: Сиела, 2021, 476 с.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.218-224
  Issue No: Vol. 10 (2021)
История, истина и чест. Сборник в чест на
професор Светлозар Елдъров
- Authors: Lyudmila Mindova
  Pages: 225 - 229
  Abstract: Historia, prawda i honor: o zbiorze studiów dedykowanych Profesorowi Svetlozarowi EldarovowiRecenzja tomu: Konstantinova, Rayna, ed. The Historian’s History: A Collective Volume in Honor of the 65th Birthday and 40 Years of Academic Activity of Professor DSc Svetlozar Eldarov. Sofia: Ivray, 2021, 400 pp. ISBN 978-954-9388-97-8. [Oryginał w języku bułgarskim: Константинова, Райна, ред. Историята на историка. Сборник по случай 65 години от рождението и 40 години от началото на научната дейност на проф. дин Светлозар Елдъров. София: Иврай, 2021, 400 с.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.225-229
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Съвременни интерактивни практики в
обучението по литература
- Authors: Svetlana Stoycheva
  Pages: 230 - 232
  Abstract: Współczesne interaktywne praktyki nauczania literaturyRecenzja książki: Dushkova, Mira. Interactive Мethods in Тeaching Children’s and Teenage Literature. Ruse: Angel Kanchev University of Ruse Press, 2021, 121 pp. ISBN 978-954-712-846-0. [Oryginał w języku bułgarskim: Душкова, Мира. Интерактивни методи в обучението по дисциплината „Литература за деца и юноши“. Русе: АИ Русенски университет, 2021, 121 с.]
  PubDate: 2021-12-12
  DOI: 10.17951/zcm.2021.10.230-232
  Issue No: Vol. 10 (2021)
Noty o Autorach
- Authors: Kamen Rikev
  Pages: 234 - 235
  PubDate: 2021-12-12
  Issue No: Vol. 10 (2021)