Authors:Jan Woleński Pages: 7 - 16 Abstract: The article discusses the theory of law in terms of the extent to which it is part of jurisprudence, on the one hand, and a philosophical pursuit, on the other. The question is explored considering the historical development of the legal sciences and the situation of Polish theory of law in the latter half of the twentieth century. Also, the author relies on the analysis of selected theoreticallegal concepts, notably the so-called multiplane theory of law and the views thought of Zygmunt Ziembiński. The conclusions suggest that philosophy is inevitable in jurisprudence. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.02 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Leszek Leszczyński Pages: 17 - 29 Abstract: The study analyses the ‘developed concept of sources of law’ created by Zygmunt Ziembiński in the second half of the 1960s, which was extremely important in Polish legal theory. Its main feature is a departure from the exclusivity of treating legal regulations as a source of law. While legislative competence plays a primary role in the conception, the inclusion of a norm in the system of law is also determined by other factors. The most characteristic in this context is the presence, in addition to the rules of exegesis (interpretative, inferential and conflict-solving), of three other factors discussed in this paper: political justification (legitimizing the legal system as a whole), customs (social norms introduced into the legal system by judicial decisions) and precedent (confirming an extra-legal norm or creating a legal norm after the acceptance of such an act by legal doctrine). This is why the concept not only breaks the positivist theoretical-legal paradigm, but also creates a realistic picture of the sources used in the decision-making processes of applying the law. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.03 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Marek Zirk-Sadowski Pages: 31 - 46 Abstract: The study focuses on the methodological views of Zygmunt Ziembiński, against the background of the axiological issues addressed in his scientific investigations. In this respect, the author distinguishes three development periods in Ziembiński’s work; the first was dominated by a psychologist and empiricist approach to axiology, whereas the onset of the second was marked by a semiotic-pragmatic turn. In both periods, the essence and properties of evaluative utterances became the chief object of inquiry. In the last phase of his work, however, Ziembiński devoted himself to the study of the values manifesting in law, writing chiefly about justice and the constitution. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.04 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Andrzej Bator Pages: 47 - 61 Abstract: In the article I present the concept of the legal norm of conduct proposed by Zygmunt Ziembiński, situating it in the context of the structuralist research attitude – a methodological approach dominant in the Polish theory of law in the period when this key element of Ziembiński’s theory of law was created and shaped (the 1970s and 1980s). I illustrate individual fragments of the presented concept with selected quotations that are representative of the structuralist research approach. In my view, structuralism makes it possible to understand both the overwhelming influence of Ziembiński’s concept of the norm on the Polish legal theory of the second half of the twentieth century, as well as to explain the causes of the controversies that this concept provoked in some representatives of Polish jurisprudence. I also draw attention to the evolution of the concept in question, including the weakening of its structuralist overtones in the last years of the Professor’s scientific work. An example that exemplifies this tendency is the concept of competence norm. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.05 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Marzena Kordela Pages: 63 - 71 Abstract: The early phase of Zygmunt Ziembiński’s theory of law interpretation was developed between the late 1950s and early 1970s. From the very outset, values would feature permanently in the theory as components of the axiological system of the legislator. Certain values, such as legal certainty and the correspondence between law and social life, became central to two interpretations: static and dynamic interpretation, respectively. Ziembiński was the first Polish legal theorist to define functional interpretation as a paradigm that invokes the legislator’s values. As he argued, two types of functional interpretation: analogia legis or extensive interpretation have their effect anchored in the adopted values, thus preventing cases which happen to be strongly justified axiologically by such values from being excluded from regulation. Values also enable identification of the norms-conclusions derived through analogia juris and argumenta a fortiori. By providing grounds for the postulation of the rule of law, values ultimately safeguard the legal system from abuse. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.06 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Mikołaj Hermann Pages: 73 - 88 Abstract: The concept of conventional acts is one of the foremost achievements of the Poznań School of Legal Theory. The aim of this paper is to resolve doubts concerning the relationships between constitutive rules and norms of conduct, whereby the norms bear on conventional acts in a twofold manner. On the one hand, they may regulate the performance of such acts and, on the other, attach normative consequences to a performed act, as a result of which the normative situation of certain entities changes. Focusing on the latter aspect, it was necessary to compile a catalogue of possible normative consequences and to decide whether such consequences are prerequisite if an act is to be qualified as conventional. The analysis warrants the conclusion that the existence of a conventional act does not depend on whether it entails normative consequences. The correlation between a conventional act and its normative consequences is not necessary, but merely functional, although its strength may vary. Also, it is likely that the confusion in this regard stems from the failure to distinguish between two types of effects which the acts in question produce, assuming that certain effects do in fact ensue. Specifically, one has to distinguish between an effect understood as the outcome of a conventional act and an effect understood as its normative consequence. It is presumed here that the effect of a conventional act is distinguished by a relevant constitutive rule, while any normative consequences following its performance should be approached only as a corollary of competence norms. Assuming that the relationship between constitutive rules and norms of conduct is functional enables the rules to be recognized as independent with respect to the norms. Furthermore, it also implies the need for two concepts of competence to be distinguished, namely conventional competence and normative competence. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.07 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Grzegorz Żmij Pages: 89 - 107 Abstract: Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie kwestii kolizji praw lub samych norm prawnych, które mogą się pojawić w przypadku konieczności stosowania w międzynarodowym sporze inwestycyjnym, rozstrzyganym w postępowaniu przed sądem państwowym lub sądem arbitrażowym, przepisów prawa publicznego (w tym prawa administracyjnego) należących do różnych systemów prawnych. Punktem wyjścia w tego typu przypadkach jest z reguły wykładnia, która przez odpowiednią rekonstrukcję normy znajdującej zastosowanie w sprawie przeważnie prowadzi do uniknięcia pytania o normę kolizyjną (kolizje pozorne), nie zawsze jednak da się tego pytania uniknąć. Kwestię prawa właściwego uregulowano w niektórych wielostronnych porozumieniach międzynarodowych dotyczących ochrony inwestycji. Na skutek rozwoju prawa europejskiego w ostatnich latach wyraźnie zarysowana została tendencja do poddawania inwestycyjnych sporów wewnątrzunijnych rozstrzygnięciu sądów krajowych (europejskich) kosztem arbitrażu. Szereg pozostających nadal w mocy umów o ochronie inwestycji zawartych pomiędzy RP a państwami spoza Unii Europejskiej zawiera postanowienia dotyczące prawa właściwego. Można prognozować, że w bliskiej lub nieco dalszej perspektywie dojdzie jednak również do ich rozwiązania i zastąpienia w części nowymi umowami, także o charakterze mieszanym. Kolizje praw i norm prawnych w przypadku międzynarodowego sporu inwestycyjnego mogą zachodzić na wielu płaszczyznach. Istnieją odmienności w sposobie stosowania prawa właściwego przez sądy arbitrażowe i sądy państwowe w międzynarodowych sporach inwestycyjnych, co uwarunkowane jest różną naturą tych sądów. Może to mieć znaczenie wobec przekazania kompetencji do rozstrzygania takich sporów sądom państwowym, na przykład w perspektywie wygaszenia wewnątrzunijnych dwustronnych umów inwestycyjnych. Należy postulować, aby w ramach prac nad utworzeniem w przyszłości wielostronnego międzynarodowego systemu rozstrzygania sporów inwestycyjnych, opartego na stałym trybunale, regulacją objąć również kwestie związane z podstawą prawną (poza procesową, także materialnoprawną i kolizyjnoprawną) rozstrzygnięć Trybunału. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.08 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Zbigniew Kmiecik Pages: 109 - 126 Abstract: One of the rules contained in the Code of Good Administrative Behavior adopted in 2001 by the European Parliament is the principle of impartiality and independence (Article 8). The presence of this rule, despite its non-binding nature, prompted the author to examine – using the method of comparative law analysis – whether the EU Member States have regulated this issue in their legal systems – and if so, to what extent and how. The basic institution serving the implementation of this principle is the disqualification of an employee of the authority from participation in the proceedings in situations where their impartiality seems to be at risk. Not all EU countries explicitly provide for such an institution. Among the legal systems that contain it, only some regulate the entirety of issues related to it: the grounds for disqualification, the procedure for disqualification and the consequences of it, as well as the appealability of orders taken in this matter and the consequences of violating the provisions on disqualification. Regulations of individual issues differ in the degree of detail. This applies primarily to the reasons for the disqualification of an employee of the authority. The most important reason for the disqualification of employees (except when they or their spouse are a party to the proceedings) is the consanguinity or affinity between them and the party. However, the ranges of such ties resulting in automatic disqualification of an employee, adopted in EU member states, differ significantly. The second area of significant difference is the consequences of the potentially biased employee’s participation in the proceedings. The solutions adopted in this regard in legislation and jurisprudence depend on how the main purpose of the provisions concerning the disqualification of an employee is perceived: as strengthening the public’s trust in the executive, or as a fair settlement of the matter. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.09 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Grzegorz Trzciński, Lucyna Staniszewska, Jan Jakub Trzciński Pages: 127 - 141 Abstract: Regulacja problematyki dróg wewnętrznych w Polsce jest wciąż niewystarczająca, a na jej tle widoczne są liczne rozbieżności orzecznicze. Status tych dróg jest odmienny aniżeli dróg publicznych, przejawia się to w zakresie zarządzania tymi drogami, w tym ich remontami. Zagadnienie to jest istotne z punktu widzenia praktyki, ponieważ nierzadko drogi wewnętrzne w rzeczywistości pełnią funkcje dróg publicznych. Celem artykułu jest ukazanie, że drogi wewnętrzne stanowią istotne trakty komunikacyjne. Artykuł koncentruje się na funkcjonowaniu dróg wewnętrznych w aspektach prawnych i technicznych. W pierwszej kolejności przedstawiono problematykę definicji dróg, w tym dróg wewnętrznych w różnych aktach normatywnych. Szeroko omówiono problematykę pojęcia pasa drogowego w odniesieniu do prawa budowlanego, a szczególnie w klasyfikacji robót budowlanych – przebudowy drogi. Wskazano, jak orzecznictwo organów i sądów rozumie przebudowę drogi, remont drogi w kontekście dróg wewnętrznych. Kolejno rozważano, czy drogi wewnętrzne są obiektami budowlanymi, a także jakie warunki wówczas muszą zostać zrealizowane dla remontu czy przebudowy drogi. Następnie przedstawione zostało studium przypadków ukazujące różną interpretację prawa przez organy administracji, zwłaszcza przebudowy drogi leśnej jako drogi wewnętrznej. Na tle stanu faktycznego i analizy orzecznictwa autorzy stwierdzają, że niezbędne jest kompleksowe uregulowanie tej problematyki w celu uzyskania stabilności orzeczniczej i pewności prawa jego adresatów, będących właścicielami czy zarządcami tych dróg. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.10 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Andrzej Paduch Pages: 143 - 156 Abstract: Artykuł porusza problem doręczeń bezpośrednich pism procesowych, do których w postępowaniu sądowoadministracyjnym obowiązani są profesjonalni pełnomocnicy stron i uczestników postępowania na ich prawach. Przesłanką przeprowadzenia badań były pojawiające się w doktrynie i praktyce obrotu prawnego wątpliwości co do poszczególnych aspektów analizowanej regulacji. Celem badań była prezentacja instytucji doręczeń bezpośrednich oraz odpowiedź na pytanie, czy stanowi ona gwarancję sprawnego postępowania przed sądem administracyjnym, przy uwzględnieniu prawa do rzetelnego procesu sądowego. Powyższą analizę przeprowadzono przy wykorzystaniu trzech metod: dogmatycznoprawnej, prawnoporównawczej oraz historycznej. Badania wskazują, po pierwsze, że instytucja doręczeń bezpośrednich przeszła w okresie obowiązywania Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi znaczącą ewolucję. W wyniku kolejnych nowelizacji doręczenia w tym trybie stały się obligatoryjne, a katalog podmiotów obowiązanych do ich realizowania uległ rozszerzeniu na innych niż adwokaci czy radcowie prawni profesjonalnych pełnomocników. Kolejnym etapem ewolucji tej instytucji będzie wprowadzenie doręczeń elektronicznych między pełnomocnikami. Po drugie, z przeprowadzonych badań wynika, że analizowana instytucja w odniesieniu do wielu kwestii jest nieprecyzyjna. Przykładowo, ustawodawca nie wskazał w sposób jednoznaczny katalogu wyjątków od doręczenia bezpośredniego. Podobnie zastrzeżenia może budzić nieprecyzyjne określenie konsekwencji naruszenia obowiązków wynikających z doręczeń bezpośrednich w zakresie np. nieprawidłowego sformułowania oświadczenia o nadaniu pisma bezpośrednio do pełnomocnika innej strony albo złożenia do sądu i do rąk pełnomocnika pisma innej treści. Po trzecie, obciążając pełnomocników koniecznością doręczeń bezpośrednich, ustawodawca pominął aspekt finansowy wywiązywania się z tego obowiązku. W przypadku spraw wielopodmiotowych koszt doręczeń może stanowić barierę w dostępie do ochrony sądowej. Poczynione ustalenia należy uznać za istotne w kontekście ewentualnych nowelizacji p.p.s.a. W aktualnym kształcie może dojść bowiem do takiej sytuacji, w której pismo złożone przez pełnomocnika nie otrzyma biegu nie ze względu na jego obiektywne uchybienia, ale w związku z przyjęciem przez sąd niekorzystnej wykładni art. 66 p.p.s.a. Wskutek braku precyzji ustawodawcy może zatem dojść do naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.11 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Daniel Dąbrowski, Kinga Michałowska Pages: 157 - 171 Abstract: Artykuł omawia aktualne zagadnienia rozwoju i roli pasażerskich przewozów multimodalnych stanowiących ekologiczną alternatywę dla transportu indywidualnego. Podstawową przesłanką podjęcia badań była istotna rola transportu zbiorowego z uwagi na aktualny problem kryzysu klimatycznego, konieczność ograniczenia emisji CO2 oraz działań Unii Europejskiej wspierających jego rozwój. Celem prowadzonych przez autorów badań była identyfikacja trudności związanych ze stosowaniem gałęziowych rozporządzeń dotyczących praw pasażera w multimodalnych przewozach pasażerskich. Autorzy poddali analizie prawa pasażerów, które w obecnym stanie prawnym zawarte są w osobnych dla każdej gałęzi transportu regulacjach, zwracając jednocześnie uwagę na praktyczny problem potrzeby unifikacji tych praw w sytuacji korzystania z kilku gałęzi transportu w czasie jednej podróży. Obecny stan prawny powoduje trudności w identyfikacji i realizacji poszczególnych praw pasażerów oraz jest istotną przeszkodą w rozwoju multimodalnych przewozów pasażerskich. Zastosowaną metodą badawczą jest metoda dogmatycznoprawna. Autorzy dokonują przeglądu nienormatywnych aktów wydawanych przez organy i instytucje, raportów oraz literatury dotyczącej przedmiotu artykułu. W artykule dokonano oceny modeli regulacji zaprezentowanych przez Komisję Europejską, przedstawiono możliwe rozwiązania zwiększające ochronę praw pasażerów w tego rodzaju przewozach. Zwrócono również uwagę na trudności związane ze stosowaniem obowiązujących obecnie gałęziowych rozporządzeń dotyczących praw pasażera w multimodalnych przewozach pasażerskich. W podsumowaniu przedstawiono propozycje regulacji de lege ferenda w formie nowego rozporządzenia w zakresie praw pasażerów w przewozach multimodalnych. Potrzeba wprowadzenia zmian wybrzmiewa w kontekście rosnącej świadomości ekologicznej pasażerów poszukujących alternatywnych dla transportu indywidualnego sposobów bezpiecznego podróżowania transportem zbiorowym oraz podejmowanych przez samych przewoźników prób wprowadzenia takich rozwiązań w ramach regulacji wewnętrznych. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.12 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Monika Moska Pages: 173 - 186 Abstract: Tytułowa tematyka nie doczekała się w polskiej literaturze szerszego opracowania, co stanowiło przesłankę podjęcia badań w tej materii. Celem artykułu jest dokonanie pogłębionej wykładni art. 435 § 2 k.c., regulującego odpowiedzialność prowadzących na własny rachunek przedsiębiorstwa lub zakłady wytwarzające środki wybuchowe albo posługujące się takimi środkami. Analizie poddano zwłaszcza zagadnienia podmiotu odpowiedzialnego za szkodę oraz zdarzenia szkodzącego, jak również pojęcie środków wybuchowych. W badaniach wykorzystano metodę dogmatycznoprawną. Interpretacja tekstu prawnego została dokonana przede wszystkim przy odwołaniu się do derywacyjnej koncepcji wykładni. Z podjętych rozważań wynikają w szczególności następujące wnioski: podmiotem odpowiedzialnym za szkodę na gruncie art. 435 § 2 k.c. jest prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wytwarzający środki wybuchowe lub posługujący się nimi, przy czym przez „środki wybuchowe” należy rozumieć substancje chemiczne, które samorzutnie lub pod wpływem określonego oddziaływania zewnętrznego zdolne są do gwałtownej przemiany chemicznej o charakterze egzotermicznym, której towarzyszy wydzielanie produktów gazowych w postaci wybuchu, przez co mogą one powodować zniszczenia w otaczającym środowisku. Wątpliwości w zakresie tego, czy dany podmiot jest adresatem normy wynikającej z interpretowanego przepisu powinny być rozstrzygane z uwzględnieniem stopnia niebezpieczeństwa przez niego generowanego. Omawiana odpowiedzialność powstaje tylko wówczas, gdy szkoda pozostaje w związku z wytwarzaniem środków wybuchowych lub posługiwaniem się nimi. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.13 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Konrad Lipiński Pages: 187 - 200 Abstract: Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy odpowiedzialność karną – w wąskim rozumieniu, jakie nadajemy temu pojęciu – dałoby się przypisać podmiotowi innemu niż osoba fizyczna (podmiotowi zbiorowemu). W toku rozważań autor posługuje się konstrukcją wzorca osobowego (zarówno w postaci normatywnej, jak i rekonstrukcyjnej). Artykuł obejmuje rozważania o charakterze teoretycznym (modelowym) nad problematyką odpowiedzialności karnej i odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Analizując poszczególne płaszczyzny prawnokarnego wartościowania, autor dochodzi do wniosku, że możliwe byłoby ich odpowiednie wymodelowanie – tak aby uszyte były na miarę nie tylko człowieka, lecz również związków osób. Dotyczy to nawet takich elementów wartościowania, jak wina czy strona podmiotowa czynu zabronionego. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.14 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Małgorzata Trocka Pages: 201 - 219 Abstract: Raportowanie środowiskowe informacji związanych z klimatem dotyczy tego, w jaki sposób działalność przedsiębiorstwa wpływa na klimat (chodzi zarówno o negatywne skutki, jak i działania na rzecz ochrony) oraz jak zmiany klimatu oddziałują na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych. Szczególne obwiązki dotyczące raportowania kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem (w tym klimatem) zostały nałożone na podmioty działające w sektorze usług finansowych. Muszą one ujawniać określone informacje dotyczące sposobów, w jaki wprowadzają do działalności ryzyka i biorą pod uwagę niekorzystne skutki dla zrównoważonego rozwoju. Problematyka artykułu związana z ujęciem kwestii dotyczących zrównoważonego rozwoju w raportach niefinansowych jest przedmiotem zainteresowań wielu autorów. Artykuł uzupełnia istniejący dorobek naukowy w zakresie raportowania niefinansowego przez wyodrębnienie i uszczegółowienie nieporuszanych wcześniej kwestii dotyczących klimatu. Celem artykułu jest przedstawienie aktualnego stanu raportowania informacji związanych z klimatem w obligatoryjnej sprawozdawczości niefinansowej banków. W artykule posłużono się analizą aktów prawnych, literatury przedmiotu, a także badaniem danych wtórnych pochodzących z obligatoryjnych sprawozdań niefinansowych banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie i należących do indeksu WIG-Banki oraz WIG-ESG. Z przeprowadzonych badań wynika, że wprowadzone na poziomie europejskim nowe regulacje prawne skierowane do sektora finansowego wymuszają większe zaangażowania w działania na rzecz ochrony klimatu. Badane banki wypełniają nałożone na nie obowiązki, aczkolwiek jest to realizowane w ograniczonym zakresie. Prezentowane dane są w dużym stopniu rozproszone w różnych częściach sprawozdania z działalności oraz raportu na temat informacji niefinansowych, co może wynikać z braku jednolitych standardów w tym zakresie. Zakres ujawnianych informacji związanych z klimatem jest zbliżony w raportach poszczególnych banków i dotyczy zarówno wpływu działalności banków na klimat, jak również oddziaływania na niego oferowanych produktów finansowych. Podsumowując, badane banki starają się być odpowiedzialne społecznie i świadomie podejmują próby ujęcia w swoich sprawozdaniach zagadnień dotyczących klimatu. Raportowanie tych informacji jest tam jednak dopiero na początkowym etapie. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.15 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Piotr Prewysz-Kwinto, Magdalena Redo Pages: 221 - 236 Abstract: Artykuł podaje w wątpliwość wartość informacyjną RRSO (Rzeczywistej Rocznej Stopy Oprocentowania) – wyliczanego w Polsce już od dwóch dekad miernika kosztu kredytu, który zaimplementowano z unijnych regulacji. Przeprowadzone badania dowodzą, że RRSO zniekształca rzeczywisty koszt kredytu ponoszony przez dłużnika i nie pozwala prawidłowo porównywać ofert kredytowych. Nie jest więc dobrym narzędziem do podejmowania optymalnych decyzji kredytowych. RRSO (bazująca na zasadach matematyki finansowej) jest zawsze niższa dla kredytów, których spłata jest bardziej odsunięta w czasie, mimo że wówczas łączna kwota kosztów rzeczywiście ponoszonych przez dłużnika jest wyższa. To efekt uwzględniania w wartości RRSO utraconej przez kredytobiorcę korzyści z hipotetycznie inwestowanych kwot pieniędzy zaoszczędzonych na odraczaniu spłaty kredytu. Wynika to z przyjęcia błędnego założenia przy konstruowaniu formuły RRSO, że kredyt dla kredytobiorcy to inwestycja, i zastosowania do oceny kosztu kredytu nieprzystających metod zarezerwowanych dla świata inwestycji. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.16 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Łukasz Afeltowicz, Seweryn Rudnicki Pages: 237 - 251 Abstract: Design thinking (DT, myślenie projektowe) pojawia się dziś w wielu kontekstach – od biznesu, przez edukację, po innowacje społeczne – jako atrakcyjna metoda rozwiązywania szerokiego zakresu problemów. Jednak mimo jego popularności oraz faktu, że podejście to wykorzystuje pojęcia i metody badawcze zapożyczone z socjologii i innych nauk społecznych, zaskakująco mało uwagi poświęca się mu w refleksji socjologicznej. Celem tego artykułu jest uzupełnienie tej luki nie tylko przez omówienie głównych założeń podejścia design thinking, ale przede wszystkim przez dokonanie jego socjologicznej krytyki oraz przedstawienie możliwych wariantów reakcji socjologii jako dyscypliny na popularność tego podejścia. Artykuł ma charakter dyskusyjny i jest inspirowany badaniami z zakresu studiów nad nauką i technologią (STS), podejściem krytycznym w socjologii oraz koncepcją pola instytucjonalnego Pierre’a Bourdieu. Wyniki przedstawionej analizy pokazują, w jakim sensie design thinking może być atrakcyjne dla socjologii jako dyscypliny – nie tylko jako pewien zbiór narzędzi, ale jako odmienna, a przy tym inspirująca perspektywa poznawcza (akceptująca prowizoryczność i pragmatyzm), realizująca w pewnym stopniu program socjologii syntetycznej. Jednocześnie artykuł pokazuje, że podejście to jest podatne na krytykę jako operujące uproszczonymi założeniami, solucjonistyczne i uwikłane w społeczno-ekonomiczne zależności. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.17 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Authors:Marcin Choczyński Pages: 253 - 267 Abstract: Tematem artykułu jest antycypacja społeczna, zawarta w dwóch odmiennych perspektywach – naukowej (prognostyka socjologiczna) oraz literackiej (fantastyka naukowa ze szczególnym uwzględnieniem jej subgatunku, czyli fantastyki socjologicznej). Skrzyżowanie tych dwóch obszarów poznawczych pozwoliło na ukazanie wieloaspektowości zmian struktur społecznych oraz ich potencjalnego kierunku czy też charakteru. Celem rozważań stała się zatem próba odpowiedzi na pytanie o status fantastyki socjologicznej w kontekście współczesnej socjologii, a także o możliwość jej wykorzystania w dydaktyce akademickiej. Prezentacja wybranych form „cybernetycznego modelarstwa” literackich społeczeństw przyszłości umożliwiła porównanie tych konstruktów z ustaleniami w zakresie konwencjonalnych nauk społecznych, w tym przede wszystkim w odniesieniu do czynników stratyfikacyjnych, zagadnień nierówności społecznych, a także wzajemnych relacji między ludźmi i zbiorowościami. Zasadniczym wnioskiem z tak przeprowadzonych analiz było określenie stopnia nasycenia narracji dzieł literackich prezentowanego obszaru przez elementy stricte socjologiczne, również dokładność w ich przedstawianiu oraz logiczne następstwo rozwoju. Bogactwo literatury social fiction wynika z wielu źródeł: utopistyki (zagadnień antyutopii i dystopii), dzieł postapokaliptycznych, futurologii czy tzw. historii alternatywnych. Dokonano także znacznego poszerzenia wolumenu dzieł z zakresu fantastyki socjologicznej, wychodząc poza znane powszechnie pozycje Jewgienija Zamiatina, Aldousa Huxleya, George’a Orwella czy też Janusza A. Zajdla i rozciągając ją na ukazujące się współcześnie powieści i komiksy czy też ekranizacje, zarówno filmowe, jak i serialowe. Dzięki zawartym w niniejszym studium analizom socjologowie mogą zastanowić się nad wykorzystaniem literackich antycypacji społecznych w dydaktyce – jako materiału porównawczego, a także stymulującego samą prognostykę socjologiczną. PubDate: 2023-06-30 DOI: 10.14746/rpeis.2023.85.2.18 Issue No:Vol. 85, No. 2 (2023)
Open Access journal
