JournalTOCs

History of Islam and Iran
Number of Followers: 3

This is an Open Access Journal

Open Access journal
ISSN (Print) 2008-885X - ISSN (Online) 2538-3493
Published by Alzahra University

[6 journals]

وضعیت شغلی معلمان زن در عصر رضاشاه
- Abstract: تحول در نظام آموزشی عصر رضاشاه ذیل گفتمان دولت مدرن ملی و به تبع آن رشد و گسترش آموزش زنان با هدف تربیت زن و مادر جدید ایرانی، به اشتغال چشمگیر زنان در نظام آموزشی به‌ویژه به عنوان معلم منجر شد. دربارۀ ضرورت آموزش زنان، رشد سوادآموزی، توسعۀ مدارس دخترانه و تربیت معلم در دورۀ رضاشاه تحقیقات ارزنده‌ای صورت گرفته است، اما آنچه کمتر به آن توجه شده، وضعیت اشتغال زنان معلم و چالش‌های پیش روی آنها در دوره مذکور است. مسئلۀ اصلی این نوشتار چگونگی وضعیت شغلی معلمان زن در دورۀ رضاشاه است. پاسخ به این سؤال از مسیر بررسی کمّی و کیفی آموزش معلمان زن، افزایش و کاهش تعداد آنها در مدارس، شرایط استخدام، محدودیت‌ها و دشواری‌های آن، وضعیت حقوق آنها و همچنین تفاوت‌ها و تبعیض‌های جنسیتی در این حرفه، با  تکیه بر اسناد و برخی نشریات این دوره صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش مبتنی بر تجزیه و تحلیل آمار و جداول به دست آمده است و نشان می‌دهد که آموزش زنان در مقایسه با مردان از اهمیت کمتری برخوردار بود. این مسئله مدارس دخترانه و معلمان زن را با مشکل دائمی کمبود بودجه، دستمزدهای کم و تبعیض جنسیتی در قانون استخدام مواجه کرده بود. فقر مردم و عدم تمکّ&...
اصلاحات نهادی دولت از منظر اندیشه ثقه
الاسلام تبریزی(با تکیه بر نظریه
نهادگرایی)
- Abstract: در دوره قاجار، برخی علما، به دلایل فتور ایران اشاره کرده و بعضا به تحقیق در راهکارهایی برای برون رفت از وضعیت ناگوار اقتصادی پرداخته بودند. ثقه‌الاسلام تبریزی یکی از این روحانیون بود که در جنبش مشروطیت نظرات خود را در قالب نامه‌ها و رسالات و مقالات سیاسی‌-اقتصادی به رشته تحریر درآورد و به نوبه خود راهکارهایی برای رفع موانع توسعه اقتصادی ایران ابراز داشت.این مقاله به شیوه تبیین و تحلیل تاریخی و بر پایه منابع کتابخانه ای و اسنادی، در صدد بررسی اندیشه‌ این روحانی در باب مسایل اقتصادی عصر قاجار بر اساس نظریه نهادگرایی است. هر چند در دوره‌ای که مورد بحث ماست تئوری نهادگرایی تدوین نگشته و اصطلاحاتی چون توسعه و توسعه نیروی انسانی مورد طرح نبود و اندیشه‌های ابراز شده ثقه‌الاسلام به نسبت این نظریه، اندیشه‌های پسینی محسوب می گردد؛ به نظر می‌رسد می‌توان اندیشه این روحانی را با مولفه‌های این نظریه توضیح داد. از آنجایی که نهادگرایان، اقتصاد را چیزی جز معامله بسته‌های مالکیت نمی‌بینند و نهاد‌ها را به عنوان تسهیل‌گر مبادله مالکیت در نظر می-گیرند، ابتدا تصویری از دولت کارآمد و رویکرد ثقه‌الاسلام برای نیل به آن مورد کاوش ق...
بحران در کمیسیون‌های کمک به مستمندان و
تشکیل سازمان اردوهای کار (331-1338ش)
- Abstract: در دهۀ 1320ش. با هجوم انبوهی از افراد مستمند از شهرهای کوچک و مناطق روستایی به شهرهای بزرگ، برنامه ها و سیاست های اجتماعی مختلفی به منظور رسیدگی به این افراد در دستور کار قرار گرفت. با این حال، اصلی ترین مشکل رسیدگی به این مستمندان، نبود منابع مالی مشخص برای این منظور بود؛ به همین دلیل در آذر 1331ش. یک لایحۀ قانونی به تصویب رسید که براساس آن از هر لیتر بنزین مصرفی داخلی کشور، بیست دینار عوارض برای جمع‌آوری و به کار گماردن متکدیان أخذ می شد. با تأمین منابع مالی لازم، در سال 1331ش. در شهرهای مختلف کشور نهادهایی با عنوان کمیسیون های کمک به مستمندان، به منظور رسیدگی به این افراد تشکیل شد. با وجود این اقدامات، در دهۀ 1330ش. بحران حضور مستمندان در شهرهای بزرگ تشدید شد و این امر موجب انحلال این کمیسیون ها در سال 1338ش. و جایگزین شدن نهادی تازه‌تأسیس با عنوان «سازمان اردوهای کار» به جای آنها شد. بر این اساس، پرسش اصلی نوشتۀ حاضر این است که چرا چنین کمیسیون هایی نمی توانستند مشکل مستمندان را در سطح کشور حل کنند و چرا سازمان اردوهای کار جایگزین این نهاد شد. با توجه به این مقدمات،‌ در این نوشته ابتدا تشکیل این کمیسیون ها و تغییرات صورت‌گرفته...
مذاکرات ارزنةالروم و بروز نخستین بحث و
جدلها دربارۀ اصالت و اعتبار عهدنامۀ زهاب
(1259-1263قمری)
- Abstract: روابط ایران و عثمانی در طول شش سده بسیار پرافت و خیز بود. دو دولت برای پایان دادن به جنگ و برقراری صلح عهدنامه‌های مختلف منعقد کردند. در بین معاهدات، دو معاهدة زهاب (1049/1639) و ارزنه الروم (1263/1847) دارای اهمیت زیادی است. زیرا مبنای حل و فصل اختلاف‌ها و عقد پیمان‌های بعدی بوده است. تا برگزاری کنفرانس ارزنه الروم (1263-1259ق.)، دربارة اصالت و اعتبار معاهدة زهاب تردیدی ابراز نشده بود. نمایندگان ایران و عثمانی برای نخستین بار، در مجلس پنجم و بعد در چند مجلس دیگر مذاکرات ارزنه الروم، ضمن قبول "سندیّت" عهدنامه، دربارة "اصالت و اعتبار" سوادهای موجود، به بحث و جدل جدی پرداختند. در جُستار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد منتشر نشده، استدلال‌های نمایندگان طرفین دربارة اصالت و اعتبار عهدنامة زهاب تبیین شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد میرزا تقی‌خان با اصرار بر ضرورت ارایة "اصل" عهدنامه از سوی نمایندة عثمانی، "سواد"های ارایه شده از سوی او را نپذیرفته و به همین دلیل مانع از اثبات ادّعاهای ارضی او در مذاکرات ارزنه الروم شده است.
چالش‌ها و مسائل پیش ‌روی صنعت تولید
ابریشم و نوغان‌داران گیلان عهد قاجاری
(1300ـ1335ق/ 1882ـ1917م)
- Abstract: در عصر قاجاریه، گیلان به عنوان تولیدکنندۀ عمده ابریشم و مرکز اصلی تجارت خارجی ایران از طریق دریای خزر، جایگاه چشم گیری در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت. با وجود این، فراگیری بیماری کرم ابریشم در گیلان در سال 1277ق/1860م. و همچنین بی توجهی حکومت قاجاریه به این مسئله، موجب کاهش زیاد تولید محصول ابریشم در گیلان شد. با اعتراض نوغان‌داران گیلانی و تجار تبعۀ دول بیگانه به این شرایط و مواجه شدن دولت با ضرر مالی هنگفت مالی ناشی از آن، اقداماتی برای بهبود اوضاع صنعت ابریشم و نوغان‌داران گیلانی صورت گرفت. در این پژوهش با رویکرد تاریخی و با رویکرد توصیفی-‌تحلیلی، وضعیت صنعت ابریشم در دورۀ قاجاریه طی سالهای 1300-1335ق/1882-1917م. مورد بررسی قرار گرفته و اقدامات دولت قاجاریه و تلاش های تجار برای احیای دوبارۀ این صنعت ارزشمند گیلان تبیین شده است. بنا بر یافته های این پژوهش، اولین اقدام دولت در این زمینه، واردات تخم‌ نوغان توسط تجار خارجی بود. شکلگیری ادارات دولتی مرتبط با صنعت ابریشم به منظور رسیدگی به امور تجار خارجی و همچنین تشویق و ترغیب نوغان‌داران گیلانی برای شروع مجدد به کار نوغان‌داری، از جمله اقداماتی بود که برای احیای صن...
پژوهشی درباره «وزارت» خواجه‌نصیرالدین
طوسی
- Abstract: جایگاه برجسته خواجه‌نصیرالدین طوسی در میان «اسماعیلیه» و نیز تقرب و نفوذ وی نزد «مغول‌ها» در ایران، این دیدگاه را پیش آورده که خواجه در این حکومت‌ها، به مقام «وزارت» منصوب‌شده است و رواج این دیدگاه تا آنجا پیش رفته که در میان شماری از پژوهشگران به‌عنوان گزاره‌ای قطعی انگاشته شده است؛ اما بررسی‌ها این دیدگاه را تائید نمی‌کند.بنابراین پرسش این پژوهش آن است که مستنداتِ گزاره تاریخیِ «وزیر» بودن خواجه‌نصیرالدین چیست؟ چنین می‌نماید که برای دیدگاه یادشده منابع و مستندات موثق و معتبری در دست نیست و آنچه گفته‌شده بر پایه منابعی است که در این زمینه نویسندگان آن‌ها آگاهی دقیقی نداشته یا از روی ملاحظاتی خاص خواجه را وزیر اسماعیلیه و مغول خوانده‌اند.این پژوهش به شیوه توصیفی و تحلیلی و باهدف ارزیابی گزاره‌ای مطرح درباره زندگانی خواجه‌نصیرالدین، انجام‌شده و نشان می‌دهد که خواجه‌، افزون بر نفوذی که نزد فرمانروایان اسماعیلیه و سپس مغول داشت و نیز جدا از اینکه به‌طور مشخص برخی مناصب ازجمله سرپرستی «اوقاف ممالک» ایلخانی را در دست داشت، هیچ‌گاه مسئولیت «وزارت»(به معنای فنی و تخصصی آن) در دست نداشته است. هرچند &#...
شهرهای فاطمی افریقیه: ارزیابی کارنامه
فاطمیان در عرصۀ شهرسازی مغرب
- Abstract: در مطالعۀ شهرسازی دوره فاطمیان با وجود آنکه اغلب قاهره در کانون توجه قرار می‌گیرد، اما دورۀ حضور مستقیم آنها در مغرب را می‌توان یکی از ادوار مهم شهرسازی تاریخ مغرب اسلامی و نیز دوره فاطمیان به ‌شمار آورد که طی آن دو شهر مهدیه و منصوریه (صبرة‌ المنصوریة) بنا نهاده شد. در این پژوهش با در پیش گرفتن روش مطالعۀ تاریخی شهرهای اسلامی (با اتکا بر ابعاد، زمان و موقعیت جغرافیایی)، شهرهای فاطمی مغرب یعنی مهدیه و منصوریه مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بنا بر یافته‌های این پژوهش، شهر مهدیه (نخستین شهر فاطمی مغرب) در موقعیتی حساس و خطیر از نظر تاریخی برای فاطمیان بنا نهاده شد که به‌ نوعی واکنشی با ماهیت تمدنی در قبال مخاطرات امنیتی پیش روی فاطمیان بود. مهدیه افزون بر اینکه برای مقطعی کوتاه به کانون تحولات سیاسی افریقیه تبدیل شد، به سبب موقعیت خاص جغرافیایی آن، در اوایل قرن چهارم قمری به پایگاهی مهم تبدیل شد که از طریق آن فاطمیان بر بحر متوسط (دریای مدیترانه) تسلط یافتند. همچنین شهر منصوریه -که از نظر طرح اولیه و مدوّر بودن شبیه بغداد ارزیابی می‌شد و الگوی فاطمیان در بنای شهره قاهره نیز بود- به سبب موقعیت مناسب جغرافیایی (مکان‌یابی) آن، در سه...
مسلمانان جزیره کرت در دورۀ حاکمیت
عثمانی، منشاء و سرنوشت
- Abstract: جزیرۀ کرت بین سال‌های 1054-1080/ 1644-1669 به‌دست عثمانی‌ها فتح شد. طی مدت نسبتا کوتاهی بعد از این فتح جمعیت عظیمی از مسلمانان در جزیره شکل گرفت. جمعیت مسلمان که در ابتدا از موقعیت نسبتا بهتری در مقایسه با مسیحیان جزیره برخوردار بودند، با آغاز جنبشهای استقلال‌طلبانه مسیحیان جزیره و تضعیف‌ قدرت عثمانی از اواخر سدۀ سیزدهم/ نوزدهم‌ در شرایط دشواری قرار گرفتند. مسالۀ پژوهش حاضر بررسیِ منشاء و چگونگیِ شکل‌گیری این جمعیت عظیم مسلمان طی مدت زمان نسبتا کوتاه، و نیز سرنوشت آنان بعد از آغاز جنبشهای استقلال‌طلبانه در جزیره است. این پژوهش با تکیه بر منابع دست ‌اول در دسترس، و با روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به‌سوال است که جمعیت عظیم مسلمان جزیره چگونه طی مدت کوتاهی شکل گرفت و این جمعیت عظیم بعد از آغاز جنبشهای استقلال‌طلبانه در جزیره و تضعیف قدرت عثمانی چه سرنوشتی یافتند. یافته‌های پژوهش نشان داد بخش بزرگی از جمعیتِ مسلمان جزیره مردمان یونانی محلی جزیره بوده‌اند که از آغاز فتوح عثمانی‌ها در کرت، به‌صورت گروهی و فردی به‌اسلام گرویده‌اند. این مسلمانان با آغاز جنبش‌ جدایی‌طلبانه در کرت مورد هجوم و حملات یونانیان مسیحی جزیره قرار گرفتند ...
هخامنشیان و دریای سیاه؛ علل و نتایج
گسترش قلمرو یک امپراتوری
- Abstract: در تاریخ ایران باستان، دولت هخامنشیان تجربۀ حاکمیت و حضور درازمدت در سرزمین &rlm;های پیرامون دریای سیاه را داشت. هخامنشیان که یکی از نخستین امپراتوری&rlm; های تاریخ بشر را تشکیل دادند، توانستند مرزهای گستردۀ خود را در شمال و جنوب و شرق و غرب به دریاها و یا رودهای بزرگ برسانند و از طریق مبادلات تجاری و مناسبات سیاسی بخش &rlm;های وسیعی از آسیا را به یونانی &rlm;ها بشناسانند. سیاست دریایی هخامنشیان دسترسی به تمام سواحل پیرامون دریای سیاه بود تا هم از تهاجمات اقوام شمالی جلوگیری کنند و هم با حاکمیت بر آسیای صغیر و بهره &rlm;مندی از منابع اقتصادی آن، به رقابت با یونانیان بپردازند. این سیاست یا با عملیات نظامی، یا با انتقال افراد و خاندان&rlm;های هخامنشی به ایالات آسیای صغیر و یا با فعالیت &rlm;های بازرگانی و اقتصادی، در سراسر دوران هخامنشیان ادامه یافت. در این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با مطالعۀ کتیبه &rlm;های هخامنشی و منابع یونانی و همچنین پژوهش &rlm;های مورخان معاصر، به بررسی چرایی و چگونگی حضور هخامنشیان در حوزۀ دریای سیاه پرداخته شده است. یافته &rlm;های این پژوهش نشان می&rlm; دهد که هخامنشیان براساس یک برنامۀ مشخص و سپس به علت تحولات و رویدادهای ...
نخستین اختلاس بانک ملی ایران : زمینه های
بین المللی و پیامدهای سیاسی _قضایی آن بر
حکومت پهلوی
- Abstract: خواسته ملت ایران برای تأسیس بانک ملی به‌منظور کاهش نفوذ سیاسی و اقتصادی بانک‌های خارجی در دوره پهلوی اول جامه عمل پوشید. در تأسیس این مؤسسه متخصصان آلمانی نقش پررنگی داشتند ولی اختلاس دکتر لیندن بلانت (ریاست بانک) به وجهه و عملکرد بانک آسیب رساند. این مقاله با تکیه بر اسناد و منابع تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی با تطبیق تاریخ ایران و جهان به بررسی چگونگی تأثیر سازوکار رویدادهای بین‌المللی بر اولین اختلاس بانک ملی ایران می‌پردازد و دستاوردهای قضایی و سیاسی آن را برای دولت پهلوی اول بیان می‌کند. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که مدت‌زمان کوتاهی بعد از تأسیس بانک ملی، جهان دچار بزرگ‌ترین بحران اقتصادی شد. این امر همراه با کاهش ارزش پول ملی ایران و سقوط لیره استرلینگ زمینه‌های اختلاس هیأت مدیره بانک را فراهم کرد. همچنین افزایش روابط بین‌المللی با تأسیس جامعه ملل موجب تلاش ایران برای نشان دادن مشروعیت نظام قضایی نوین ایران پس از لغو کاپیتولاسیون نزد افکار عمومی دنیا شد. برگزاری دادگاه اختلاس دستاورد تبلیغاتی مناسبی در این زمینه برای دولت ایران فراهم کرد.کلیدواژه‌ها: بانک ملی، لیندن بلانت، بحران اقتصادی دنی...
رابطۀ امنیت اقتصادی در امان‌نامۀ جوهر
صقلّی با شورش‌های سیاسی دورۀ اول خلافت
فاطمیان
- Abstract: امنیت به ‌عنوان نیاز اساسی جوامع، در طول تاریخ ابعاد مختلفی پیدا کرده و بُعد اقتصادی آن به‌ عنوان هدفی میانی برای ملل مسلمان، همواره از اولویت بیشتری برخوردار بوده است. امان‌نامۀ جوهر صقلّی فرمانده سپاه فاطمیان به مردم مصر، یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی درباره توجه مسلمانان به موضوع امنیت اقتصادی است. مصر در آستانۀ ورود فاطمیان، بر اثر بحران‌های سیاسى متعدد، در شرایط اقتصادی نامتعادلی قرار داشت و همین امر سبب شد جوهر صقلّی بتواند با تنظیم امان‌نامه‌ای مکتوب که در آن تأمین امنیت، به‌ویژه امنیت اقتصادی مصریان تضمین می‌شد، زمینه‌های فتح این سرزمین را بدون مقاومت و خون‌ریزی فراهم آورد. مقاله حاضر تلاش دارد با تحلیل محتوای این امان‌نامه، وعدۀ‌ فرمانده فاطمیان برای تأمین امنیت اقتصادی در مصر را مورد بررسی قرار دهد و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که چه ارتباطی میان شورش‌های سیاسی دوره اول خلافت فاطمیان در مصر (358-487ق) با موضوعات مطرح‌شده در این سند، به ‌منظور تأمین امنیت اقتصادی وجود دارد؟ یافته‌های پژوهش مبتنی بر روش توصیف و تحلیل داده‌های تاریخی و همچنین تحلیل محتوای متن امان‌نامه، نشان می‌دهد که شورش‌های سیاسی ا®...
سفارت در دورۀ تیموریان؛ تشریفات استقبال
و بار یافتن سفرا
- Abstract: آداب و تشریفات سیاسی از مباحث بسیار مهم در امر سفارت‌ است. پذیرش سفیر در هر دوره‌ای آداب‌ و رسوم خاصی داشت که از باورها و اعتقادات حاکم بر دربار نشأت می‌گرفت. پژوهش حاضر به روش تاریخی، مبتنی بر رویکرد توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از آثار تاریخ‌نگارانه و منشآت دورۀ تیموریان، در پی پاسخ به این پرسش است که: سفارت و آداب استقبال و بار یافتن سفیران در عصر تیموریان چگونه‌ و بر مبنای چه اصول و قواعدی بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که با وجود خصلت تهاجمی حاکمیت تیمور، او از کارکردهای تبادل سفیر غافل نبوده و سفارت‌های متعددی در زمان او و جانشینانش با اهداف متنوعی صورت گرفته است. از دیگر سو، آداب و تشریفات سفارت در دورۀ تیمور، متمایل به آداب مغولی بوده و به وسیلۀ قانون یاسا حمایت می‌شد. در دورۀ شاهرخ، ابوسعید و سلطان حسین بایقرا، آداب و تشریفات سفارت به آداب ایرانی-اسلامی تمایل داشته است. شاهرخ قوانین یاسا در زمینۀ بار یافتن را از اعتبار انداخت. در تشریفات سفارت، آوردن هدیه برای خان و امرا تقریباً به ‌صورت یک اصل ثابت بود و اگر سفیران هدیه به همراه نداشتند، در انجام مأموریت خود با مشکل روبه‌رو می‌شدند. امیران تیموری نیز ا...