Authors:Małgorzata Rychlik Pages: 233 - 246 Abstract: Publikowanie w trybie otwartego dostępu (OD) wpisało się już na stałe w proces komunikacji naukowej. W niniejszej pracy podjęto próbę wykorzystania dostępnych narzędzi w celu analizy dorobku publikacyjnego naukowców Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kątem jego pełnotekstowej dostępności oraz określenia statusu publikacji otwartych. Pierwszy etap badania polegał na pobraniu z Bazy Wiedzy UAM 9488 numerów DOI , co stanowiło 70,4% wszystkich artykułów z objętego badaniem okresu, czyli od roku 2017 do 2020. Drugi etap obejmował wykorzystanie narzędzia Simple Query Tool udostępnianego przez Unpaywall (https://unpaywall.org/) w celu określenia statusu OD dla badanej próby. Wszystkie dane były pobrane 25 marca 2021 roku. 63% przebadanej próby stanowiły artykuły otwarte, dostępne pełnotekstowo w legalnych źródłach. Artykuły zamknięte objęły 29,7% badanego dorobku. Artykuły otwarte zostały sklasyfikowane w czterech kategoriach: złotej, zielonej, brązowej oraz hybrydowej. W badanej próbie najpowszechniejszym typem otwartego dostępu był złoty OD, którego odsetek wzrósł z 51,2% w 2017 do 61,3% w 2020 roku. Najbardziej popularnym wśród pracowników UAM wydawcą publikującym artykuły otwarte okazał się Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (ponad 22% artykułów). Najwięcej artykułów zamkniętych opublikowano w wydawnictwie Elsevier (37%). Podstawowym ograniczeniem była możliwość analizowania tylko tych artykułów naukowych, które zawierały DOI . PubDate: 2022-04-21
Authors:Łukasz Nowak Pages: 13 - 28 Abstract: W artykule, po krótkim przedstawieniu osoby Jakuba z Kowalewic oraz jego kodeksu znajdującego się w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, zostały zaprezentowane badania nad tzw. Psałterzem św. Hieronima, zawartym w tym właśnie kodeksie. Podjęto też próby znalezienia odpowiedzi na pytania dotyczące autorstwa, przeznaczenia oraz źródła pochodzenia tego tekstu. Autor omówił jego zawartość oraz porównał go z innym znanym w Polsce Psałterzem św. Hieronima (psalterium abbreviatum) z modlitewnika Zygmunta I. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.2
Authors:Jakub Łukaszewski Pages: 29 - 77 Abstract: Artykuł poświęcony jest analizie szyfrowanych zapisek w diariuszu należącym do poznańskiego kanonika, Jana Żdżarowskiego (zm. 1551). Jego metody kryptograficzne zaprezentowano na szerszym tle. Pierwsza część tekstu to omówienie podstawowych metod kryptograficznych używanych w Polsce w pierwszej połowie XVI wieku. Początkowo stosowano zapisy alfabetem innym niż łaciński (posługiwano się cyrylicą lub alfabetami greckim i hebrajskim), następnie utrwaliły się dwa rodzaje szyfrów podstawieniowych: monoalfabetycznego i prostego szyfru homofonicznego wzbogaconego o nomenklatory. Wstępne zestawienie znanych przykładów użycia kryptografii w Polsce wskazuje, że najpierw używano jej przede wszystkim w kancelarii królewskiej, aby utajnić poufną korespondencję dyplomatyczną. Stosowane tam metody bardzo szybko wykorzystano do celów prywatnych – osobistych zapisek diariuszowych. W drugiej części artykułu opisane zostały przykłady szyfrowania zapisek w diariuszach spisywanych na kartach drukowanych wielorocznych kalendarzy (almanachów i efemeryd). Zidentyfikowane zostały cztery takie diariusze. Trzy z nich należały do duchownych: Macieja Drzewickiego (1467–1535), Jana Żdżarowskiego (zm. 1551) i Piotra Myszkowskiego (ca 1505–1591), czwarty, anonimowy, zawiera dwa szyfrogramy z 1534 roku. Drzewicki i Myszkowski utajniali informacje w swych diariuszach, zapisując informacje w języku łacińskim za pomocą cyrylicy i alfabetu greckiego. Anonim z 1534 roku oraz Jan Żdżarowski stosowali proste szyfry podstawieniowe monoalfabetyczne. W poufnej korespondencji dyplomatycznej, jak i w diariuszach kryptografia pełniła taką samą funkcję. Służyła utajnianiu informacji. Szyfry Żdżarowskiego (ich odczyt zaprezentowano w tekście artykułu) kryły informacje o zabójstwie ks. Jana Łukomskiego (w które Żdżarowski był wplątany) oraz o narodzinach jego syna Macieja. Drzewicki szyfrował np. swe pożyczki pieniężne dla kanclerza Jana Łaskiego, a ks. Myszkowski utajniał m.in. wzmianki o nasilających się objawach trapiącej go rzeżączki. Na przykładzie zapisek diariuszowych Żdżarowskiego wykazano, że diariusze nie były materiałem ściśle osobistym, wgląd w nie miewały osoby postronne. Analizowane szyfrowane wpisy ukrywały wstydliwe fakty. Były to jednak fakty na tyle istotne i użyteczne dla ich właścicieli, że postanawiali je upamiętnić, ale za pomocą szyfrogramów. Do artykułu dołączono Aneks zawierający wstępny wykaz metod kryptograficznych stosowanych w Polsce do połowy XVI wieku. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.3
Authors:Justyna Kiliańczyk-Zięba Pages: 79 - 106 Abstract: W 1532 roku drukarnia Hieronima Wietora w Krakowie wytłoczyła Fortunę… Stanisława z Bochnie (Gąsiorka, Kleryki). Tom współtworzyły słowa i obrazy – teksty i drzeworyty. Autorka analizuje role, które przeznaczono im w budowie dzieła (i drukowanej książki), oraz zastanawia się nad sposobami ich wykorzystania do stworzenia sortilegium. W tekście zwrócono także uwagę na tradycję symboliczną i dziedzictwo średniowiecznej alegorezy, które wyzyskane zostały w książce do wróżb. Analizując ikonografię drzeworytów Fortuny… i strukturę drukowanego tomu, podjęto także próbę usytuowania Fortuny… wobec nowożytnej emblematyki i emblematycznej mentalności, które przejawiły się w pracy Stanisława z Bochnie. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.4
Authors:Laura Kreigere-Liepiņa Pages: 107 - 125 Abstract: Biblioteka kolegium jezuickiego w Rydze (1583–1621) jest jedną z bibliotek, których zbiory w roku 1621 zostały przeniesione do Szwecji i przekazane przez szwedzkiego króla Gustawa II Adolfa do nowo założonej biblioteki Uniwersytetu w Uppsali. W kolegium jezuickim w Rydze, działającym na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, związki pomiędzy jezuitami w Królestwie i w Inflantach były bardzo silne. Po obu stronach granicy jezuici mieli te same przekonania religijne, dzielili wspólne obowiązki i przechowywali podobne dzieła. Biblioteka posiadała wiele polskich książek z kolegiów jezuickich w Polsce, co stanowiło znaczącą część intelektualnego zaplecza w Rydze. Książki o polskiej proweniencji wskazują na powiązania tej instytucji z Polską w zakresie handlu czy wymiany pomiędzy kolegiami. Wiele dobrze zachowanych unikatowych egzemplarzy z kolegium jezuickiego w Rydze dziś znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Uppsali, pewna ich liczba w najważniejszych bibliotekach w Polsce oraz na Litwie czy w innych krajach. Celem artykułu jest przedstawienie cennych zbiorów pochodzących z dawnego kolegium jezuickiego, w szczególności polskich autorów, oraz wybitnych osobowości i ich powiązań z biblioteką kolegium jezuickiego w Rydze. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.5
Authors:Peter Sjökvist Pages: 127 - 140 Abstract: Konflikty religijne znajdowały swoje odzwierciedlenie nie tylko na polach bitew wieku siedemnastego, ale rozgrywały się w znacznie szerszym kontekście. Dostrzegamy je także w propagandzie, poezji, kazaniach czy dyskursie akademickim. Kiedy łupy wojenne z bibliotek katolickich w Polsce przywiezione przez wojska szwedzkie zostały przekazane luterańskiemu uniwersytetowi w Uppsali, wiele z książek uznano za mało wartościowe. Książki o proweniencji katolickiej zdecydowano się składować oddzielnie, z dala od ‘zdrowej i czystej’ literatury myśli reformacji luterańskiej umieszczonej w pierwszym budynku uniwersytetu. Artykuł przedstawia w jaki sposób posiadane katolickie teksty okazały się czasami użyteczne, przynajmniej na polu teologii polemicznej. W rzeczy samej, po przybyciu zbiorów z Braniewa i Fromborku do Uppsali, nauczanie na uniwersytecie przyjęło coraz bardziej anty-katolicki kurs, w szczególności jak się zdaje wobec doktrynalnych przekonań reprezentowanych przez Roberta Bellarmina. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.6
Authors:Lenka Veselá, Jindřich Marek Pages: 141 - 149 Abstract: Artykuł przedstawia portal Knihověda.cz, który oferuje podstawową infrastrukturę cyfrowej przestrzeni pracy potrzebną do poszukiwań zagadnień z zakresu historii książki w Czechach do roku 1800. Portal podzielony jest na trzy części: pierwsza obejmuje bazę danych składającą się z pięciu częściowych bibliograficznych baz danych. Interfejs pozwala dotrzeć do kompletnych danych o drukowanych bohemikach i rękopisach sprzed 1800 roku oraz współczesnej bibliografii do badań bohemistycznych nad historią książki. Drugą częścią portalu jest mapa druków Czech i Moraw do roku 1800, która pozwala dotrzeć do drukowanych edycji książek na terytorium dzisiejszej Republiki Czeskiej od czasów średniowiecznych i wczesnego okresu historii nowożytnej, a dodatkowo umożliwia ich wizualizację według różnych dostępnych kryteriów. Trzecim elementem stworzonym w ramach projektu jest dostępna online encyklopedia książek powstałych na terenie Czech w średniowieczu i we wczesnym okresie czasów nowożytnych; zamieszczone tu hasła dotyczące historii książki mogą służyć celom edukacyjnym w szkołach średnich i wyższych. Opisana w artykule historia książki z okresu manieryzmu rudolfińskiego na ziemiach czeskich (1576–1612) uzupełnia informacje o portalu. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.7
Authors:Matthias Barełkowski Pages: 151 - 169 Abstract: Późny wiek XIX i wczesny XX określane są powszechnie jako lata rozkwitu prasy. Lepsze wykształcenie ogólne społeczeństwa i nowe możliwości techniczne sprzyjały rozwojowi prasy masowej i czytelnictwa. Niniejsze opracowanie przedstawia krajobraz prasowy w Poznaniu i w mniejszym stopniu w Wielkopolsce. Próbuje przy tym przede wszystkim zakreślić los dzisiaj prawie zapomnianych niemieckojęzycznych gazet i czasopism oraz przebieg ich ukazywania się, profil i problemy z cenzurą, omawia rywalizację polsko-niemiecko-żydowską w tym zakresie, a wreszcie przedstawia rozważania, jak to dziedzictwo, przechowywane dzisiaj przede wszystkim w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, może być sensownie wykorzystywane. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.8
Authors:Jan Baumgart Pages: 171 - 200 Abstract: Celem niniejszej pracy jest przede wszystkim opublikowanie, a także omówienie – przechowywanego dotychczas w zbiorach Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk – maszynopisu autorstwa ówczesnego kierownika wspomnianej placówki Jana Baumgarta (1904–1989), tekstu poświęconego losom Biblioteki PTPN w czasie drugiej wojny światowej i pierwszych lat powojennych.wszych lat powojennych. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.9
Authors:Maria A. Jankowska Pages: 201 - 213 Abstract: Cyfrowa nauka i presja na wykorzystanie cyfrowych narzędzi i metod w badaniach naukowych, nauczaniu czy wydawaniu publikacji naukowych stają się coraz bardziej zauważalną tendencją w naukach humanistycznych. Bibliotekom akademickim, pojmowanym jako laboratoria dla badaczy działających w dziedzinach humanistycznych (Christine Borgman), nie pozostaje więc nic innego, jak nadążyć za tymi zmianami. Humanistyka cyfrowa (HC) stała się istotnym obszarem bibliotekarstwa, a zapotrzebowanie na bibliotekarzy posiadających umiejętności i wiedzę potrzebne do tworzenia i zarządzania metadanymi, zarządzania cyfrowymi repozytoriami, organizacji informacji, zarządzania prawami własności intelektualnej, przechowywania i wizualizacji danych – zwiększa się niezmiennie. Artykuł koncentruje się na angielskojęzycznej literaturze przedmiotu przedstawiającej wizualizację danych przestrzennoczasowych w projektach HC poprzez bogaty zestaw narracji obejmujący teksty, interaktywne mapy oraz usługi z aktywnym monitorowaniem danych przestrzennych w kartografii cyfrowej. Na przykładzie projektów wykorzystujących kartografię cyfrową, opracowanych i zastosowanych w dużej bibliotece akademickiej, artykuł przedstawia, w jaki sposób wizualizacje danych przestrzennych i czasowych mogą być zastosowane w bibliotece akademickiej w celu promowania i informowania o zbiorach kartograficznych, którymi zainteresowani są badacze HC, oraz w jaki sposób biblioteka może dostarczyć swoim użytkownikom narzędzi do samodzielnej pracy. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.10
Authors:Anna Wałek Pages: 215 - 231 Abstract: Biblioteki akademickie zawsze były pionierami, jeśli chodzi o wdrażanie zasad otwartości, tworzenie narzędzi w postaci platform i repozytoriów, a także prowadzenie szkoleń dla kadry naukowej. Również w wypadku coraz intensywniejszego wdrażania polityki otwartego dostępu, w tym do danych badawczych, rola bibliotek akademickich i ich pracowników staje się kluczowa. Powstają nowe specjalizacje, takie jak bibliotekarz danych (data librarian) i data steward. Pracownicy tych specjalizacji nie tylko odpowiadają za szkolenia dla kadry naukowej z zagadnień dotyczących otwartych danych badawczych, ale oferują również bezpośrednią pomoc, świadczoną na rzecz zespołów badawczych w zakresie zarządzania danymi badawczymi i ich udostępniania. Usługi bibliotek świadczone naukowcom i instytucjom badawczym w celu wspomagania ich w procesie zarządzania danymi badawczymi ewoluują. Nowe obowiązki bibliotek różnią się od dotychczasowych zadań. Uczestnicząc w zarządzaniu danymi, bibliotekarze stają się częścią procesu badawczego od samego początku cyklu życia danych. Ich wiedza i zaangażowanie są oczekiwane na różnych etapach, od tworzenia planów zarządzania danymi poprzez zbieranie, opisywanie, przechowywanie i udostępnianie danych. Dodatkowo bibliotekarze będą również odpowiedzialni za zapewnienie właściwego wykorzystania i cytowania zbiorów danych przygotowywanych przez zespoły badawcze. Największym wyzwaniem dla bibliotekarza przyszłości będzie zrównoważenie zapotrzebowania na zarządzanie danymi badawczymi ze wszystkimi innymi zadaniami, za które bibliotekarze są odpowiedzialni. Zwiększa się liczba zasobów elektronicznych, a drukowane książki nie znikną z większości bibliotecznych półek, więc bibliotekarze będą zmuszeni łączyć tradycyjne zadania z obowiązkami związanymi z szybko zmieniającą się technologią. Celem artykułu jest przedstawienie działalności Centrum Kompetencji Otwartej Nauki w Bibliotece Politechniki Gdańskiej – pierwszej w Polsce jednostki aktywnie wspierającej proces zarządzania danymi na uczelni, a także świadczącej usługi doradcze i szkoleniowe na rzecz środowiska naukowego i bibliotekarskiego. Ma to na celu przedstawienie nowej formy organizacyjnej i funkcjonalnej w bibliotekach akademickich. Zastosowano metodę badań jakościowych – studium przypadku, która umożliwia poznanie i opisanie przypadków skrajnych, odstających od innych, znanych. Ma to na celu poszerzenie wiedzy na temat opisywanego zjawiska, a także dostarczenie danych porównawczych do dalszych badań nad nim. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.11
Authors:Aneta Drabek, Magdalena Bemke-Świtilnik Pages: 247 - 261 Abstract: W społeczności naukowców członkostwo w radzie naukowej czasopisma jest cenione, nawet jeżeli faktyczna rola rad naukowych w poszczególnych czasopismach nie jest przejrzysta. Informacja o radzie naukowej jest istotna dla potencjalnych autorów, twórców baz danych i jednostek finansujących czasopisma. Przyjęto, że (oprócz strony WWW) nota redakcyjna (ang. editorial) może być miejscem komunikowania informacji o radzie naukowej czasopisma. W celu zweryfikowania tego założenia posłużono się metodą narracyjnego przeglądu literatury, z elementami przeglądu systematycznego. Przeprowadzono dyskusję na temat not redakcyjnych – definicji, roli i autorstwa tych tekstów. W bazach Scopus i Web of Science Core Collection wyszukano noty redakcyjne, które następnie zostały przeanalizowane ze względu na prezentowaną w nich tematykę odnośnie do rad naukowych czasopism. Na podstawie wykonanej analizy stwierdzono duży potencjał not redakcyjnych w przedmiotowym zakresie. Noty redakcyjne były i są wykorzystywane przez redakcje do informowania o radach naukowych czasopism. Tematykę not opisano na przykładzie cyklu życia rady naukowej czasopisma. Przedstawiono także katalog kilkudziesięciu tematów w badanym zakresie. Katalog ten stanowi wartość dodaną niniejszej pracy i może być przydatny redakcjom i wydawcom czasopism w planowaniu rozwoju czasopisma. PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.13
Authors:Jakub Łukaszewski Pages: 265 - 280 Abstract: Recenzja: Michał Spandowski, Catalogue of Incunabula in the National Library of Poland, in collaboration with Sławomir Szyller, description of bookbindings prepared by Maria Brynda, translation: Elżbieta Olechowska, vol. I, Warszawa: Biblioteka Narodowa 2020, s. 694 [1]. ISBN 978-83-7009-833-6 PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.14
Authors:Artur Jazdon Pages: 281 - 286 Abstract: Recenzja: Beata Żołędowska-Król, Rozwój myśli księgoznawczej i bibliotekoznawczej w świetle czasopism naukowych i fachowych wydawanych na terenie ziem polskich (1901–1939). PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.15
Authors:Diana Szary-Matuszkowiak Pages: 287 - 293 Abstract: Recenzja: Leah Price, What we talk about when talk about books, Nowy Jork: Basic Books 2019, s. 215. ISBN 978-0-465-04268-5 PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.16
Authors:Jacek Wojciechowski Pages: 295 - 302 Abstract: Recenzja: Big Data w humanistyce i naukach społecznych, redakcja naukowa Aneta Firlej-Buzon, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich 2020 (Nauka – Dydaktyka – Praktyka, 197), s. 199. ISBN 978-83-65741-56-1 PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.17
Authors:Maja Wojciechowska Pages: 303 - 306 Abstract: Recenzja książki: W poszukiwaniu wzorów i wzorców osobowych wykonawców zawodów bibliotekarskich i informacyjnych, red. Stanisława Kurek-Kokocińska, Anna Tokarska, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2021, s. 248. ISBN 978-83-8220-157-4 PubDate: 2021-12-30 DOI: 10.14746/b.2021.25.18
Open Access journal
[58 journals]
